Loneliness (Photo Credit : Pixabay)

‘एकटेपणा’ (Loneliness) ही मानसिक आरोग्यासाठी एक गंभीर समस्या मानली गेली आहे आणि  जगातील एक मोठी लोकसंख्या तिचा शिकार ठरत आहे. दीर्घकाळ एकटेपणाची समस्या केवळ मानसिक आरोग्यासाठीच धोकादायक नाही, तर त्याचे परिणाम शारीरिक आरोग्यावरही होत असल्याचे आरोग्य तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. तीव्र एकाकीपणामुळे नैराश्य, चिंता आणि आत्महत्या यासारख्या गंभीर समस्या उद्भवू शकतात. एकाकीपणामुळे होणारे आरोग्य धोके लक्षात घेता, जागतिक आरोग्य संघटनेने (WHO) एकाकीपणाला गंभीर 'जागतिक आरोग्य धोका' म्हणून वर्गीकृत केले आहे.

जागतिक आरोग्य संघटनेने मान्य केले की, ‘एकाकीपणा’ हा एक गंभीर आरोग्य विकार आहे, ज्याचा धोका तरुणांमध्ये झपाट्याने वाढला आहे. अलिकडच्या वर्षांत भारतासह अनेक देशांमध्ये विशेषत: कोरोना महामारीनंतर त्याचा धोका लक्षणीयरीत्या वाढला आहे. एकाकीपणामुळे मानसिक आरोग्याच्या अनेक समस्या अधिकच समोर येत आहेत.

अहवालात असे म्हटले आहे की, एकाकीपणाची स्थिती आपल्या एकूण आरोग्यासाठी दिवसातून 15 सिगारेट ओढण्याइतकी हानिकारक आहे. इतकेच नाही तर त्याचे दुष्परिणाम लठ्ठपणा आणि शारीरिक निष्क्रियतेमुळे होणाऱ्या समस्यांपेक्षा जास्त असू शकतात. जागतिक आरोग्य संघटनेने सामाजिक संबंध सुधारण्यासाठी जपानमध्ये एक कमिशन सुरू केले आहे, एकाकीपणाचा सामना करण्यासाठी हा अशा प्रकारचा पहिला जागतिक उपक्रम आहे. द गार्डियनने याबाबत वृत्त दिले आहे.

अहवालानुसार, एकाकीपणामुळे स्मृतिभ्रंश होण्याचा धोका 50 टक्के आणि कोरोनरी धमनी रोग किंवा स्ट्रोकचा धोका 30 टक्के वाढतो. परंतु यामुळे तरुणांचे आयुष्य कमी होत आहे. आकडेवारीनुसार, 5% ते 15% तरुण एकटे आहेत, जे प्रमाण अंदाजापेक्षा कमी आहे. आफ्रिकेत, 12.7% तरुणांना एकाकीपणाचा अनुभव येतो, तर युरोपमध्ये हा दर 5.3% आहे.

याआधी मे 2022 मध्ये इंटरनॅशनल जर्नल ऑफ एन्व्हायर्नमेंटल रिसर्च अँड पब्लिक हेल्थमध्ये प्रकाशित झालेल्या एका अभ्यासात, भारतीय तरुणांमध्ये वाढत्या एकाकीपणाच्या समस्येबद्दल चिंता व्यक्त करण्यात आली होती. या डेटामध्ये असे आढळून आले की 45 वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या सुमारे 20.5% प्रौढांना एकाकीपणाचा त्रास होतो, ज्यामुळे अनेक प्रकारच्या शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य समस्यांचा धोका वाढतो. (हेही वाचा: Super Blood: 'माझ्या 'सुपर ब्लड'मुळे माझ्या वडिलांचे वय 25 वर्षांनी कमी झाले; अब्जाधीश Bryan Johnson चा धक्कादायक दावा, जाणून घ्या सविस्तर)

मानसोपचार तज्ज्ञ डॉ. सत्यकांत त्रिवेदी म्हणतात, भारतात, विशेषत: शहरी भागात, गेल्या काही वर्षांत एकाकीपणा हा एक प्रमुख आरोग्य धोक्याच्या कक्षेत आला आहे. कोरोना महामारीच्या काळात याला आणखी चालना मिळाली आहे. आश्‍चर्यकारक गोष्ट म्हणजे यातील बहुतांश लोकांना एकटेपणाच्या समस्येबद्दल माहिती नसते, कारण त्यामुळे निर्माण होणाऱ्या मानसिक आरोग्याच्या समस्यांचे निदान होत नाही आणि त्यामुळे निर्माण होणारी शारीरिक लक्षणे ही इतर कुठलातरी आजार मानून त्यावर दीर्घकाळ उपचार केले जातात. सध्या, एकाकीपणा हे नैराश्याच्या बहुतेक प्रकरणांचे मुख्य कारण म्हणून पाहिले जात आहे.