Indian Couples | Image Used For Representational purpose Only | Photo Credits: Pixabay.com)

सामाजिक मूल्यांमध्ये बदल आणि मानसिक आरोग्याबाबत जागरूकता वाढत असताना, भारतीय जोडप्यांमध्ये (Indian Couples) विवाहपूर्व समुपदेशन (Premarital Counseling India) हा एक महत्त्वाचा पर्याय ठरत आहे. पारंपरिक विवाह पद्धतींमध्ये (Healthy Marriages) दुर्लक्षित राहिलेलं हे समुपदेशन आज विवाहपूर्व तयारीचा (Pre-wedding Counseling) एक महत्त्वाचा भाग मानला जात आहे. या समुपदेशानाची गरज आजच्या काळात अधिक भासण्याचे कारण म्हणजे, भारतामध्ये वाढलेले घटस्फोटांचे प्रमाण, कौटुंबीक हिंसाचाराच्या घटना, विसंवाद (Communication in Marriage), या घटनांतून जोडीदाराची हत्या किंवा आत्महत्या यांसारख्या घटनांमध्ये झालेली वाढ. या सर्व पार्श्वभूमीवर समुपदेशन किती महत्त्वाचे आहे, यावर टाकलेला हा एक कटाक्ष.

विवाहपूर्व समुपदेशन म्हणजे काय?

विवाहपूर्व समुपदेशन ही थेरपी किंवा मार्गदर्शित संभाषणाचा एक प्रकार आहे जिथे जोडपे लग्न करण्यापूर्वी विवाहित जीवनातील महत्त्वाच्या पैलूंवर चर्चा करतात. ही सत्रे सामान्यतः परवानाधारक थेरपिस्ट, मानसशास्त्रज्ञ किंवा विवाह सल्लागारांद्वारे आयोजित केली जातात आणि संवाद शैली, संघर्ष निराकरण, आर्थिक नियोजन, जवळीक, करिअर ध्येये आणि कौटुंबिक अपेक्षा यासारख्या विषयांचा समावेश करतात. (हेही वाचा, Extra-Marital Dating App Gleeden: विवाहबाह्य डेटिंग अ‍ॅप 'ग्लीडेन'वर तब्बल 30 लाख भारतीय सक्रिय; सर्वाधिक वापरकर्त्यांसह बेंगळुरू आघाडीवर)

भारतीय विवाहांमध्ये हे का महत्त्वाचे आहे?

सांस्कृतिक, कौटुंबिक आणि सामाजिक अपेक्षांनी प्रभावित असलेली भारतीय विवाह व्यवस्था भावनिक आणि तार्किकदृष्ट्या गुंतागुंतीची असू शकते. कुटुंबे विवाह आयोजित करण्यात किंवा त्यांना पाठिंबा देण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतात, परंतु जोडप्यांमधील भावनिक तयारी आणि परस्पर समजुतीकडे अनेकदा दुर्लक्ष केले जाते. (हेही वाचा, OYO's New Check-In Policy: अविवाहीत जोडपी अडचणीत? ओयो बदलणार प्रवेश धोरण)

भारतीय विवाहसंस्था सामाजिक, सांस्कृतिक आणि कौटुंबिक दबावांनी प्रभावित असते. अनेक वेळा, लग्न ठरण्याच्या प्रक्रियेत जोडप्यांच्या मानसिक आणि भावनिक तयारीकडे दुर्लक्ष केले जाते. विवाहपूर्व समुपदेशनमुळे हे अंतर भरून काढता येते, जसे की:

  • अपेक्षांची स्पष्टता: जोडपी जीवनशैली, मुले, काम-जीवन संतुलन, धार्मिक प्रथा आणि बरेच काही यावर त्यांचे विचार उघडपणे चर्चा करू शकतात.

  • संवाद सुधारणे: ते प्रभावीपणे संवाद साधण्यासाठी आणि गैरसमज टाळण्यासाठी साधने प्रदान करते.

  • लपलेले संघर्ष सोडवणे: लवकर समुपदेशनामुळे अव्यक्त भीती आणि मतभेद पृष्ठभागावर येण्यास मदत होते, ज्यामुळे लग्नापूर्वी निराकरण होऊ शकते.

  • भावनिक संबंध मजबूत करणे: समुपदेशनामुळे भागीदारांमधील सहानुभूती, संयम आणि भावनिक बंधन वाढते.

  • घटस्फोटाचा धोका कमी करणे: अभ्यास दर्शवितो की, विवाहपूर्व समुपदेशन घेतलेली जोडपी एकत्र राहण्याची आणि वैवाहिक समाधानाची उच्च पातळी नोंदवण्याची शक्यता जास्त असते.

शहरी भारतात स्वीकार वाढतो आहे

मुंबई, बेंगळुरू, दिल्ली आणि पुणे सारख्या शहरी केंद्रांमध्ये, तरुण, सुशिक्षित जोडपी विवाहपूर्व समुपदेशनाचा पर्याय निवडत आहेत. मानसिक आरोग्य आणि आधुनिक जीवनातील ताणतणावांविषयी वाढती जागरूकता यामुळे, जोडपे ते कमकुवतपणाचे लक्षण म्हणून नव्हे तर परिपक्वता आणि तयारीचे लक्षण म्हणून पाहत आहेत. आपल्या समाजात, जरी विवाह ठरवण्याची जबाबदारी पालकांवर असली, तरी अनेक कुटुंबे जोडप्यांना अनेक वेळा भेटण्याची आणि समुपदेशन घेण्याची संधी देत आहेत.

तज्ज्ञ काय सूचवतात?

व्यावसायिकांचे असेही निरीक्षण आहे की पारंपारिकपणे वैयक्तिक संबंधांपेक्षा कौटुंबिक सुसंगततेवर अधिक लक्ष केंद्रित करणारे अरेंज्ड मॅरेज देखील आता विकसित होत आहेत. अनेक कुटुंबे जोडप्यांना अनेक वेळा भेटण्यास आणि आयुष्यभर वचनबद्ध होण्यापूर्वी संयुक्त समुपदेशन सत्रांना उपस्थित राहण्यास प्रोत्साहित करत आहेत. भारतातील मानसशास्त्रज्ञ आणि नातेसंबंध तज्ञ विवाहपूर्व समुपदेशनाची जोरदार शिफारस करतात - मग ते जोडपे प्रेम विवाहात असो किंवा अरेंज्ड मॅचमध्ये असो. भावनिक स्पष्टता आणि संवादात लवकर गुंतवणूक करणे हे दृढ विवाहाचा पाया रचते यावर ते भर देतात.

दरम्यान, भारतात विवाह हा एक पवित्र आणि आयुष्यभराचे बंधन मानले जातो. त्यामुळे मानसिक व भावनिक तयारी आवश्यक आहे. विवाहपूर्व समुपदेशन जोडप्यांचे नाते मजबूत करते आणि त्यांना यशस्वी, समाधानकारक आणि टिकाऊ वैवाहिक जीवन जगण्यास तयार करते. बदलत्या काळात अशा सकारात्मक सवयी स्वीकारणे ही काळाची गरज बनली आहे.