(Photo Credits: AIR/ Twitter)

युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस (UPI), भारताच्या डिजिटल पेमेंट लँडस्केपमध्ये एक पॉवरहाऊस म्हणून उदयास आले आहे. ज्याने विद्यमान आर्थिक वर्षात उल्लेखनीय कामगिरी केली आहे. 11 डिसेंबर 2023 पर्यंत यूपीआय प्रणालीद्वारे थोडेथोडके नव्हे तर तब्बल 8,572 कोटी व्यवहार झाले आहेत. कॅशलेस अर्थव्यवस्थेकडे देशाच्या वाटचालीत एक प्रेरक शक्ती ठरत आर्थिक वर्ष 2022-23 मध्ये 62% डिजिटल पेमेंट व्यवहारांसाठी UPI वापरले गेले आहे. रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ने डिजिटल व्यवहारांना चालना देण्यासाठी अनेक उपक्रम आणि नियम केले आहेत. विशेषत: जागरूकता आणि सुलभता वाढवण्यावर लक्ष केंद्रित केले आहे. ज्याचा थेट परीणाम कॅशलेस व्यवहार वाढण्यावर होतो आहे.

ठळक मुद्दे:

वर्ष-दर-वर्ष वाढ: चलनात असलेल्या बँक नोटांच्या मूल्यातील वर्ष-दर-वर्ष वाढ आर्थिक वर्ष 2021-22 मधील 9.9% वरून 2022-23 मधील 7.8% पर्यंत घसरली आहे, जे डिजिटल व्यवहारांसाठी वाढत्या प्राधान्याला अधोरेखित करते. .

सरकारी उपक्रम: सरकारने डिजिटल व्यवहारांना प्रोत्साहन देण्यासाठी विविध उपक्रम राबवले आहेत. ज्यात रुपे डेबिट कार्ड आणि BHIM UPI व्यवहारांसाठी प्रोत्साहन योजना, पेमेंट स्वीकृती पायाभूत सुविधा वाढविण्यासाठी सल्ला आणि बँकांना डिजिटल पेमेंट लक्ष्यांचे वाटप यांचा समावेश आहे.

डिजिटल साक्षरता कार्यक्रम: प्रधानमंत्री ग्रामीण डिजिटल साक्षरता अभियान (PMGDISHA) सारख्या प्रयत्नांचा उद्देश ग्रामीण भारतातील डिजिटल साक्षरता वाढवणे आहे. RBI इलेक्ट्रॉनिक बँकिंग जागरूकता आणि प्रशिक्षण (e-BAAT) कार्यक्रम आणि डिजिटल उत्पादने, फसवणूक प्रतिबंध आणि तक्रार निवारण याबद्दल नागरिकांना शिक्षित करण्यासाठी डिजिटल पेमेंट जागरूकता सप्ताह आयोजित करते.

RBI चा डिजिटल व्हिलेज प्रोग्राम: स्वातंत्र्याच्या 75 वर्षांच्या स्मरणार्थ, RBI ने ग्रामीण भागात डिजिटल पेमेंटचा अवलंब करण्यासाठी '75 डिजिटल व्हिलेज' कार्यक्रम सुरू केला आहे. 'RBI म्हणतो' किंवा 'RBI कहता है' अंतर्गत मल्टीमीडिया जागरूकता मोहिमा ग्राहकांच्या सुरक्षितता, सुरक्षितता आणि सुविधांना अधिक प्रोत्साहन देतात.

UPI ला RuPay क्रेडिट कार्ड लिंक करणे: RBI ची RuPay क्रेडिट कार्ड UPI शी लिंक करण्याची अलीकडील परवानगी ग्राहकांना सुविधा देते, UPI व्यवहारांसाठी प्रत्यक्ष कार्डची आवश्यकता दूर करते. या हालचालीमुळे QR कोड असलेल्या छोट्या व्यापारी आउटलेटवर क्रेडिट कार्डचा वापर सुलभ होईल.

एक्स पोस्ट

केंद्रीय वित्त राज्यमंत्री, डॉ. भागवत कराड यांनी लोकसभेत एका अतारांकित प्रश्नाला उत्तर देताना, भारताच्या डिजिटल पेमेंट इकोसिस्टममध्ये UPI ची महत्त्वाची भूमिका आणि डिजिटलला प्रोत्साहन देण्यासाठी सरकार आणि RBI च्या एकत्रित प्रयत्नांवर प्रकाश टाकताना वरील बाबींवर प्रकाश टाकला. जेणेकरुन यूपीआयबाबत विस्तारीत माहिती पुढे आली.