Representational Image (Photo Credit: File Photo)

जेव्हा तुम्ही मेट्रो किंवा बसने प्रवास करता किंवा घरात , रेस्टॉरंटमध्ये कुटुंबासह बसलेले असता, तेव्हा एक चित्र हमखास दिसते ते म्हणजे बरेच लोक आपापल्या फोनमध्ये व्यस्त असतात. भारतात इंटरनेटचा आणि स्वस्त डेटाचा वापर झपाट्याने वाढत असल्याने, डिजिटल प्लॅटफॉर्मवर वेळ घालवण्याचा ट्रेंड वाढला आहे. यामुळे स्मार्टफोन वापरकर्ते सोशल मीडिया कंटेंट क्रिएटर्स आणि ऑनलाइन व्यवसायांना प्रचंड फायदे देत आहेत. नवीन आकडेवारीनुसार, 2024 मध्ये भारतीय लोकांनी त्यांच्या स्मार्टफोन स्क्रीनवर एकूण 1.1 ट्रिलियन तास व्यतीत केले आहेत. अहवालात असे दिसून आले आहे की, देशात स्वस्त इंटरनेट उपलब्धतेमुळे, इंस्टाग्रामपासून नेटफ्लिक्सपर्यंत प्रत्येक प्लॅटफॉर्मवर लोकांचा प्रवेश वाढला आहे.

अहवालानुसार, प्रत्येक भारतीय दररोज सरासरी 5 तास मोबाईल स्क्रीनवर घालवतो, त्यापैकी 70 % वेळ सोशल मीडिया, गेमिंग आणि व्हिडिओ पाहण्यात घालवला जातो. यामुळे डिजिटल मीडिया हा भारतातील 2.5 लाख कोटी रुपयांच्या मनोरंजन उद्योगातील सर्वात मोठा विभाग बनला आहे, ज्याने पहिल्यांदाच टेलिव्हिजनला मागे टाकले आहे. सोशल मीडिया आता फक्त स्क्रोलिंगपुरते मर्यादित राहिलेले नाही, तर ते एक नवीन शॉपिंग मॉल बनले आहे. कंपन्या आता पारंपारिक जाहिरातींऐवजी डिजिटल मार्केटिंगकडे अधिक लक्ष देत आहेत.

बिग बँग सोशलचे सीईओ सुदीप सुभाष म्हणतात, लोक सोशल मीडिया, व्हिडिओ आणि गेमिंगवर जास्त वेळ घालवत असल्याने, ब्रँड आता बिलबोर्ड आणि टीव्ही जाहिरातींऐवजी डिजिटल मोहिमांमध्ये गुंतवणूक करत आहेत, ज्यामुळे ग्राहकांना थेट संवाद साधता येतो. भारत जगातील सर्वात मोठा मोबाईल डेटा ग्राहक बनला आहे. आर्थिक सर्वेक्षणानुसार, सप्टेंबर 2024 पर्यंत, भारतात प्रति वापरकर्ता दरमहा सरासरी 21.2 जीबी डेटा वापरला जात होता. त्याच वेळी, 5जी वापरकर्त्यांसाठी हा आकडा 40 जीबीपर्यंत पोहोचला आहे. पुढील तीन वर्षांत भारतातील 5जी ग्राहकांची संख्या 77 कोटींपर्यंत पोहोचू शकते, असा अंदाज दूरसंचार कंपन्यांनी व्यक्त केला आहे.

सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर लाखो भारतीय कंटेंट क्रिएटर्स लहान व्हिडिओ आणि व्लॉग बनवून मोठा नफा कमवत आहेत. या उदयोन्मुख क्षेत्राला पाठिंबा देण्यासाठी भारत सरकारने 1 अब्ज डॉलर्स निधी देखील सुरू केला आहे. त्याच वेळी, ई-कॉमर्स कंपन्या सतत स्मार्टफोन स्क्रीन त्यांच्या जाहिरातींनी भरत असतात, ज्यामुळे ग्राहकांना नकळत खरेदी करावी लागते. याशिवाय, राजकीय पक्ष सोशल मीडियावर मोठ्या प्रमाणात प्रचार करत आहेत, त्यामुळे निवडणुकीत डिजिटल मीडियाचा प्रभावही दिसून येत आहे. (हेही वाचा: Screen Use and Myopia Risk: दररोज एक तासापेक्षा जास्त वेळ मोबाईल पाहत असाल तर सावधगिरी बाळगा; अहवालात समोर आली भयावह माहिती)

एआय आणि मशीन लर्निंगच्या मदतीने, कंपन्या आता लोकांच्या ऑनलाइन सवयींवर लक्ष ठेवून त्यांच्यासमोर त्या संबंधित जाहिराती सादर करत आहेत. कंपन्या केवळ उत्पादनेच विकत नाहीत तर लहान व्हिडिओ, लाईव्ह स्ट्रीम आणि परस्परसंवादी जाहिरातींद्वारे लोकांचे लक्ष वेधून घेत आहेत. भारतात डिजिटल क्रांती शिगेला पोहोचली आहे. स्वस्त इंटरनेट, 5जी तंत्रज्ञान, सोशल मीडियाचा वाढता प्रभाव आणि ई-कॉमर्समुळे देश जगातील सर्वात मोठी डिजिटल बाजारपेठ बनला आहे. स्मार्टफोन आपल्या जीवनाचा अविभाज्य भाग बनले आहेत. मात्र, या वापराचे संतुलन राखणे आवश्यक आहे, जेणेकरून तंत्रज्ञानाचा लाभ घेत असताना नागरिकांचे आरोग्य आणि सामाजिक जीवन सुदृढ राहील.

स्मार्टफोनच्या वाढत्या वापरामुळे नागरिकांच्या आरोग्यावर आणि सामाजिक जीवनावर विविध परिणाम होत आहेत. लांब वेळ स्क्रीनसमोर राहिल्याने डोळ्यांचे आरोग्य, झोपेची गुणवत्ता आणि एकूणच मानसिक आरोग्यावर विपरीत परिणाम होऊ शकतो. त्यामुळे, तज्ज्ञांनी संतुलित डिजिटल वापर आणि नियमित विश्रांती घेण्याचा सल्ला दिला आहे.