Eye (PC - Pixabay)

मानव पृथ्वीवर येऊन लाखो वर्षे उलटून गेली आहेत. या काळात मानवांनी सात रंग आणि त्याच्या विविध छटा पाहिल्या आहेत. मात्र शास्त्रज्ञांच्या एका टीमने असा दावा केला आहे की, त्यांच्या डोळ्यांनी असा रंग पाहिला आहे जो यापूर्वी कोणीही पाहिला नाही. संशोधकांनी या नवीन रंगाला 'ओलो' (OLO) असे नाव दिले आहे. वृत्तानुसार, अमेरिकेतील संशोधकांच्या डोळ्यांवर लेसर पल्स लावण्यात आलेल्या एका प्रयोगानंतर हा धाडसी दावा समोर आला आहे. त्यांचे म्हणणे आहे की, या लेसर स्पंदनांमुळे डोळ्याच्या रेटिनातील वैयक्तिक पेशी उत्तेजित झाल्या, ज्यामुळे त्यांना त्यांच्या नैसर्गिक पाहण्याच्या क्षमतेच्या पलीकडे ढकलले गेले, आणि त्यांना एक नवीन रंग दिसला. अमेरिकेतील कॅलिफोर्निया विद्यापीठ, बर्कले येथील वैज्ञानिकांनी हा दावा केला आहे.

हा रंग एक अत्यंत तीव्र निळा-हिरवा (Blue-Green) आहे, ज्याची तुलना नैसर्गिक रंगांशी होऊ शकत नाही. हा शोध साइन्स अ‍ॅडव्हान्सेस या जर्नलमध्ये 18 एप्रिल 2025 रोजी प्रकाशित झाला आहे. मानवी डोळे रंग पाहण्यासाठी रेटिनामधील तीन प्रकारच्या कोन कोशिका (Cone Cells) वापरतात. L Cones लाल रंग पाहतात, M Cones हिरवा रंग पाहतात आणि S Cones निळा रंग पाहतात. सामान्यपणे, नैसर्गिक प्रकाश या तिन्ही कोशिकांना एकाच वेळी उत्तेजित करतो, ज्यामुळे आपण लाखो रंग पाहू शकतो. पण, या तिन्ही कोशिकांना एकाच वेळी उत्तेजित न करता, फक्त M कोशिकांना उत्तेजित करणे नैसर्गिकरित्या अशक्य आहे. मात्र बर्कले येथील वैज्ञानिकांनी ओझ (Oz) नावाच्या अत्याधुनिक लेजर-आधारित प्रणालीचा वापर करून ही अशक्य गोष्ट शक्य केली.

पाच अभ्यास सहभागींवर (ज्यामध्ये काही संशोधक स्वतःच सामील होते) या प्रयोगात लेजर किरणांचा वापर करून फक्त M कोशिकांना उत्तेजित केले गेले, तर L आणि S कोशिका निष्क्रिय ठेवल्या गेल्या. यामुळे एक अनोखा रंग दिसला, ज्याला संशोधकांनी 'ओलो' असे नाव दिले. हे नाव [0,1,0] या बायनरी कोऑर्डिनेटवरून आले आहे, जे दर्शवते की फक्त M कोशिका सक्रिय झाल्या. सहभागींनी सांगितले की, हा रंग एक अत्यंत तीव्र निळा-हिरवा आहे. हा रंग इतका तीव्र होता की, त्याची तुलना करण्यासाठी सहभागींना त्यात पांढरा प्रकाश मिसळावा लागला. (हेही वाचा: Indian Students Sleep Issues: 50%भारतीय विद्यार्थ्यांमध्ये झोपेची समस्या, अनेकांना निद्रानाश- अहवाल)

लेजरने रेटिनावरील सुमारे 1000 कोन कोशिकांचा एक छोटा चौरस भाग उत्तेजित केला, ज्यामुळे ओलो रंग दिसला. हा रंग काही सेकंदांसाठी दिसतो, आणि डोळा लवल्यास तो पुन्हा रीसेट होतो. संशोधकांनी ओलो रंगाची खात्री करण्यासाठी अनेक चाचण्या केल्या. त्यांनी सहभागींना ओलोची तुलना सामान्य रंगांशी (जसे की टील लेजर) करायला सांगितली. प्रत्येक वेळी, सहभागींना ओलोमध्ये पांढरा प्रकाश मिसळावा लागला, ज्यामुळे तो कमी तीव्र होऊन सामान्य रंगाशी जुळला. मानवी मेंदू नवीन रंग पाहण्यास सक्षम आहे की नाही, याबाबत वैज्ञानिकांमध्ये बराच काळ वाद होता. या प्रयोगाने दाखवले की, योग्य उत्तेजनासह, मेंदू असा रंग अनुभवू शकतो जो नैसर्गिकरित्या कधीच दिसत नाही. हा रंग केवळ प्रयोगशाळेत पाहता येतो आणि त्याचा अनुभव वर्णनातीत आहे, असे संशोधक सांगतात.