Men's Loneliness | (Photo Credits: Archived, edited, symbolic images)

Men's Mental Health: एकाकीपणा (Loneliness) हा एक सार्वत्रिक अनुभव आहे. जो प्रत्येकाला वेगवेगळ्या वेळी प्रभावित करतो. या एकाकीपणाबद्दल महिला अनेकदा बोलताना दिसतात. मात्र, पुरुष त्यांच्या भावनांबद्दल बोलण्याची किंवा मानसिक आरोग्य (Mental Health) यांबाबत मदत घेण्याची स्त्रियांपेक्षा कमी शक्यता असते, असे नुकत्याच झालेल्या एका संशोधनात पुढे आले आहे. या नवीन संशोधनात असे दिसून आले की, एकाकीपणा हा पुरुषांचे जीवन (Men's Loneliness) आणि कामावर (Workplace) प्रचंड मोठा परिणाम करतो.

HILDA द्वारे हे सर्वेक्षण

हाऊसहोल्ड, इनकम अँड लेबर डायनॅमिक्स इन ऑस्ट्रेलिया (HILDA) द्वारे हे सर्वेक्षण करण्यात आले. हा सर्वे प्रामुख्याने 15 ते 98 वर्षे वयोगटातील 12,117 ऑस्ट्रेलियन पुरुषांवर करण्यात आला. ज्यामध्ये आढळून आले की, 40 च्या उत्तरार्धात पुरुषांमध्ये एकाकीपणाचा उच्चांक होतो. मात्र, तो जीवनाच्या इतर टप्प्यांवरही पाहायला मिळतो. हा एकटेपणा अनेकदा त्यांच्या करिअरमधील यश आणि उत्पन्नाच्या समजांशी जोडलेला असतो. ( हेही वाचा, Global Public Health Concern: वाढता 'एकटेपणाला' हा जागतिक आरोग्यासाठी धोका, होऊ शकते 15 सिगारेट ओढण्याइतके नुकसान- WHO)

एकटेपणा कसा मोजला?

अभ्यासकांनी सांगितले की, "मला बऱ्याचदा एकटेपणा वाटतो" या विधानाशी ते (पुरुष) सहमत आहेत का, हे विचारून आम्ही एकाकीपणाचे मोजमाप केले. आम्ही  पुरुषाचे मानसिक आरोग्य आणि एकाकीपणाचे मोजमाप करत आहोत. तसेच, परुषांमध्ये सामाजिक अलिप्तता सारख्या समस्या नाहीत हे सुनिश्चित करण्यासाठी आम्ही सांख्यिकीय तंत्रांचा वापर केला. (हेही वाचा, Gallup Global Workplace report 2024: 86% भारतीय कर्मचारी 'संघर्षात्मक' किंवा 'दुःखी' जीवन जगतायत; अमेरिकन एजन्सी गॅलपने नोंदवले निरीक्षण, वाचा सविस्तर)

कामाची भूमिका

सामाजिक संबंधांमधील समस्या, जसे की रोमँटिक आणि कौटुंबिक नातेसंबंध, एकाकीपणासाठी योगदान देणारे घटक अपेक्षित होते. तथापि, आम्हाला असेही आढळले की, एकाकीपणामध्ये कार्य महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. जे पुरुष बेरोजगार होते किंवा असुरक्षित नोकऱ्या होत्या त्यांना स्थिर रोजगार असलेल्या लोकांच्या तुलनेत एकटेपणा जाणवण्याची शक्यता जास्त होती. नोकऱ्या कमी झाल्यामुळे ओळख प्रभावित होते आणि सामान्यत: काम करणाऱ्या सामाजिक संबंधांवर मर्यादा येतात. तर बेरोजगारीमुळे सामाजिक चालीरीती सांभाळणे, कृती करणे परवडणे कठीण होते. एकटेपणाचा पुरुषांच्या काम-जीवनावरही प्रभाव टाकत असल्याचे पुढे आले.

दरम्यान, पुरुष हे घरातील मुख्य कमावते आहेत याविषयीची पारंपारिक मते देखील एकाकीपणाला कारणीभूत ठरतात. पुरुष, विशेषत: मध्यमवयीन पुरुष. ज्यांना असे वाटत होते की ते प्राथमिक कमावणारे असावेत. मात्र, ते कमावते नव्हते. असे पुरुष कमावत्या लोकांच्या तुलनेत एकटे होते.

एकटेपणावर उपाय आणि मार्गदर्शन

पुरुषांचे वैयक्तिक संबंध सुधारणे हा एकटेपणा कमी करण्याचा एकमेव मार्ग आहे. कामाचे क्षेत्र आणि कामाच्या आसपासचे सामाजिक दबाव देखील जुळवून घेणे आवश्यक आहे.

सामाजिक नियम बदलणे

घरातील उत्पन्नासाठी केवळ पुरुषांनाच जबाबदार धरणारे सार्वजनिक साचेबद्धपणा बदलण्याची गरज आहे. जागरुकता आणि शैक्षणिक मोहिमा या लैंगिक रूढी आणि रूढींना बदलण्यात मदत करू शकतात, संभाव्यत: एकटेपणा कमी करू शकतात.

उत्तम वर्क-लाइफ बॅलन्सला सपोर्ट करणे

पुरुषांना चांगले काम-जीवन संतुलन साधण्यात मदत केल्याने प्रत्येकाला फायदा होतो. या बदलासाठी महत्त्वपूर्ण सांस्कृतिक बदल आवश्यक आहेत, ज्यात वेळ लागतो. अल्पावधीत, स्वयंसेवा समाजीकरणाचा उद्देश आणि संधी प्रदान करू शकते, विशेषत: सेवानिवृत्तीच्या वयातील पुरुषांसाठी.

सरकारी हस्तक्षेप

नोकरीची सुरक्षा सुनिश्चित करून सरकार मदत करू शकते. फेअर वर्क कायद्यातील सुधारणांमुळे फेअर वर्क कमिशनला "कर्मचारी-समान" कामगारांसाठी, जसे की गिग इकॉनॉमीमधील वाजवी किमान मानके सेट करण्याची परवानगी देऊन नोकरीची असुरक्षितता कमी केली पाहिजे. पुरुषांच्या शेडसारख्या कार्यक्रमांना निधी देऊन किंवा प्राण्यांसोबत काम करण्याची संधी देऊन सरकार पुरुषांच्या आवडीच्या उपक्रमांना समर्थन देऊ शकते. सामाजिक विहित, जिथे आरोग्य कर्मचारी रुग्णांना आरोग्य सुधारण्यासाठी आणि एकाकीपणा कमी करण्यासाठी आवश्यक घटकांशी जोडतात, ते देखील मदत करू शकतात.

नियोक्ता क्रिया

कामाची ठिकाणे एकाकीपणा कमी करण्यासाठी बरेच काही करू शकतात. अलीकडील पुनरावलोकन सूचित करते की नियोक्ते हे करू शकतात:

  • काम नसलेल्या कृतींसाठी वेळ देऊन आणि कार्यालयांमध्ये सांप्रदायिक क्षेत्रांची रचना करून सामाजिक संपर्कासाठी संधी निर्माण करा.

  • वर्क-लाइफ बॅलन्सला प्रोत्साहन देताना वर्च्युअल स्पेसेस वापरून कार्यस्थळ कनेक्शन वाढवून लवचिक आणि दूरस्थ कामगारांना समर्थन द्या.

  • कर्मचाऱ्यांची स्वायत्तता निर्माण करून, चुका सहन करून आणि मार्गदर्शनाच्या संधी प्रदान करून लोक-केंद्रित संस्कृती वाढवा.

व्यवस्थापक आणि कामगार यांच्यातील संबंध कल्याणासाठी महत्त्वपूर्ण आहेत, कारण व्यवस्थापक कामकाजाच्या परिस्थितीला आकार देऊ शकतात, सकारात्मक वागणूक देऊ शकतात आणि कर्मचारी ज्ञान सुधारू शकतात. तथापि, काही हस्तक्षेप या क्षेत्राला लक्ष्य करतात. या घटकांना संबोधित करून, पुरुषांमधील एकटेपणा कमी करण्यास, त्यांचे एकंदर कल्याण आणि जीवनाचा दर्जा सुधारण्यास मदत करू शकतो.