QuickLY
Socially
Asexual Reproduction: प्रजातींचे अस्तित्व आणि उत्क्रांती सामान्यतः लैंगिक संबंध (Sexual Relations) आणि संपर्काद्वारे पुनरुत्पादनाशी जोडलेली असते, जी अनुवांशिक विविधतेचा परिचय करून देते आणि जीवांना बदलत्या वातावरणाशी जुळवून घेण्यास मदत करते. म्हणजे नैसर्गिक उत्क्रांतीचा इतिहास पाहिला तर प्रत्येक जीव हा नर आणि मादी यांच्या सैंगिक संबंधातूनच जन्माला येतो. पण, याला काही जीव अपवाद असतात. दरम्यान, अपवाद ठराव्या अशा ओरिबॅटिड कीटकांनी (Oribatid Mites) या प्रथेचे उल्लंघन केले आहे. सायन्स अ‍ॅडव्हान्सेस (Science Advances,) मध्ये नुकत्याच प्रकाशित झालेल्या अभ्यासातून या छोट्या प्राण्यांनी हा पराक्रम कसा साध्य केला आहे यावर प्रकाश टाकला आहे. संशोधकांना आढळले की त्यांच्या जगण्याची गुरुकिल्ली त्यांच्या गुणसूत्र प्रतींच्या स्वतंत्र उत्क्रांतीमध्ये (Without Sex Reproduction) आहे, ही घटना मेसल्सन इफेक्ट (Meselson Effect) म्हणून ओळखली जाते.
ओरिबॅटिड माइट्सची अद्वितीय प्रजनन धोरण
मानवांच्या उलट, ज्यांच्याकडे गुणसूत्रांचे दोन संच असतात परंतु ते लैंगिक पुनरुत्पादनावर अवलंबून असतात, प्लॅटिनॉथ्रस पेल्टिफरसारखे काही ओरीबॅटिड माइट पार्थेनोजेनेटिकली पुनरुत्पादित करतात.
पार्थेनोजेनेसिसः मादी सूक्ष्मजीव अनुत्पादित अंड्यांपासून संतती निर्माण करतात, परिणामी पूर्णपणे मादी लोकसंख्या तयार होते.
पुरुषांची अनुपस्थितीः या प्रकारच्या पुनरुत्पादनामध्ये पुरुष एकतर अनुपस्थित असतात किंवा अत्यंत दुर्मिळ असतात, ज्यांचे जनुक संचयात कोणतेही योगदान नसते.
हे अलैंगिक पुनरुत्पादन धोरण त्यांच्या प्रजातींचे सातत्य सुनिश्चित करताना समागम करण्याची गरज दूर करते.
अस्तित्वाविषयी अनुवांशिक बाबी
संशोधकांनी सूक्ष्मजीवांच्या दोन गुणसूत्र प्रतींमधील संचित फरक आणि जगण्यासाठी त्यांचे महत्त्व यांचे तपशीलवार विश्लेषण केले.
मुख्य निष्कर्षांमध्ये खालील बाबींचा शमावेश आहे:
जनुक अभिव्यक्तीतील बदलः जनुकांच्या प्रती कोणत्या प्रमाणात सक्रिय आहेत आणि पर्यावरणीय बदलांशी किती वेगाने जुळवून घेण्यास परवानगी देतात. हा फरक एक निवडक फायदा प्रदान करतात.
आडव्या जनुकाचे हस्तांतरणः ही प्रक्रिया सूक्ष्मजीवांच्या जीनोममध्ये नवीन जनुकांचा परिचय करून देते, ज्यामुळे पेशींच्या भिंती पचवण्याची आणि त्यांचे अन्न स्पेक्ट्रम वाढवण्याची त्यांची क्षमता वाढते.
अभ्यासाच्या प्रमुख लेखिका डॉ. हुस्ना ओझटोप्राक यांनी स्पष्ट केले की, 'आडव्या जनुक हस्तांतरणाचा विचार विद्यमान साधनपेटीत नवीन साधने जोडणे असा केला जाऊ शकतो, ज्यामुळे सूक्ष्मजीव विविध पर्यावरणीय परिस्थितींशी जुळवून घेण्यास सक्षम होतात'.
अलैंगिक उत्क्रांतीसाठी एक आदर्श
ओरीबॅटिड माइटसारखे अलैंगिक जीव वाढीसाठी अनुवांशिक विविधतेच्या विविध स्त्रोतांचा कसा वापर करतात हे या अभ्यासातून अधोरेखित होते. हे संशोधन लैंगिक पुनरुत्पादनाच्या अनुपस्थितीत उत्क्रांतीच्या धोरणांचे आकलन अधिक सखोल करते आणि पुढील शोधासाठी मार्ग उघडते.
दरम्यान, अनुवांशिक आणि उत्क्रांतीवादी जीवशास्त्राची व्याप्ती विस्तृत करून, लैंगिक संबंधांशिवाय उत्क्रांतीला हातभार लावणारी अतिरिक्त यंत्रणा भविष्यातील अभ्यासातून उघड होऊ शकते. ओरिबाटिड सूक्ष्मजीवांची लवचिकता आणि अनुकूलता, लैंगिक पुनरुत्पादनाच्या आवश्यकतेबद्दल दीर्घकालीन गृहितकांस आव्हान देत, जगण्यासाठी आणि उत्क्रांतीसाठी निसर्गाच्या पर्यायी धोरणांमध्ये आकर्षक अंतर्दृष्टी प्रदान करते.
