Death प्रतिकात्मक फोटो Photo Credit- X

महाराष्ट्रातील वैद्यकीय सुविधांच्या बाबतीत अग्रेसर मानले जाणारे, पुणे (Pune) शहर गेल्या तीन वर्षांत एका गंभीर समस्येने ग्रासले आहे. पुणे महानगरपालिकेच्या (पीएमसी) कुटुंब कल्याण ब्युरोच्या आकडेवारीवरून, गेल्या तीन वर्षांत बालमृत्यू आणि मातामृत्यूंमध्ये (Infant & Maternal Deaths) वाढ झाल्याचे दिसून येते. अधिकृत आकडेवारीनुसार, गेल्या तीन वर्षांत, 2021-22 मध्ये 370 बालमृत्यू झाले होते, जे 2022-23 मध्ये 194 झाले आणि जे 2023-24 मध्ये 792 च्या उच्चांकावर पोहोचले आहे. एप्रिल 2024 ते फेब्रुवारी 2025 दरम्यान 517 बालमृत्यूची नोंद झाली.

यासह मातामृत्यू देखील एक गंभीर चिंतेचा विषय आहे, 2021-22 मध्ये 103 मृत्यूंची नोंद झाली, 2022-23 मध्ये ती 90 आणि 2023-24 मध्ये 89 झाली. पीएमसीच्या मातामृत्यू लेखापरीक्षण समितीने एप्रिल 2024 ते मार्च 2025 दरम्यान 70 हून अधिक मातामृत्यूंची नोंद केली आहे. फ्री प्रेस जर्नलने याबाबत वृत्त दिले आहे. ही आकडेवारी शहरातील आरोग्य व्यवस्थेच्या गुणवत्तेवर आणि उपलब्धतेवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित करते. नवजात बालके आणि माता यांच्या मृत्यूंचा हा आकडा वाढत असल्याने, आरोग्य तज्ज्ञ आणि सामाजिक कार्यकर्ते तातडीने उपाययोजना करण्याची मागणी करत आहेत.

माता मृत्यू तीन प्रकारच्या विलंबांमध्ये विभागले गेले आहेत ज्यामध्ये विलंब 1 किंवा काळजी घेण्यास उशीर, विलंब 2 किंवा आरोग्य सुविधा पोहोचण्यास उशीर आणि विलंब 3 किंवा सुविधेत योग्य काळजी घेण्यास उशीर. आकडेवारीनुसार, 70 माता मृत्यूंपैकी, 45 प्रकरणांमध्ये विलंब 1, 24 प्रकरणांमध्ये विलंब 2 आणि आठ प्रकरणांमध्ये विलंब 3 आढळून आला आहे. या कालावधीत पुण्यात एकूण 48,489 प्रसव झाले, त्यापैकी 21,639 सामान्य प्रसव (नॉर्मल डिलिव्हरी) आणि 26,850 सिझेरियन (C-section) प्रसव होते. सामान्य प्रसवांचे प्रमाण कमी होऊन सिझेरियन प्रसव वाढत असल्याचे दिसते, जे वैद्यकीय हस्तक्षेपाच्या वाढत्या ट्रेंडकडे निर्देश करते. (हेही वाचा: Tanisha Bhise Death Case: दीनानाथ मंगेशकर रूग्णालय चौकशी समितीकडून गर्भवती महिलेच्या मृत्यूप्रकरणी 4 निष्कर्ष; पहा समोर आलेला अहवाल काय?)

यामागे वैद्यकीय गरजांबरोबरच रुग्ण आणि डॉक्टरांचा सिझेरियनकडे कल, प्रसव वेदनेची भीती किंवा सुविधांचा अभाव यांसारखी कारणे असू शकतात. पण या वाढत्या सिझेरियन प्रसवांचा आणि मृत्यूदराचा काही संबंध आहे का, याचा तपास होणे गरजेचे आहे. पुणे हे महाराष्ट्रातील वैद्यकीयदृष्ट्या प्रगत शहर असले तरी, ही आकडेवारी आरोग्य व्यवस्थेतील त्रुटी दाखवते. रुग्णालयांमध्ये कर्मचाऱ्यांची कमतरता, नवजात काळजी युनिट्समधील बेड्सची अनुपलब्धता, आणि रेफरल प्रणालीतील विलंब ही प्रमुख कारणे आहेत. याशिवाय, गरोदर मातांना नियमित तपासणी आणि पोषणाबाबत मार्गदर्शनाचा अभाव आहे. ग्रामीण भागातून शहरात येणाऱ्या रुग्णांना वेळेवर उपचार मिळत नाहीत, आणि काहीवेळा खासगी रुग्णालयांमधील जास्त खर्च परवडत नाही. या सर्व गोष्टींचा एकत्रित परिणाम माता आणि शिशु मृत्यूंवर होतो.