Acharya Panini (PC - Rashtra Gaatha/facebook)

Acharya Panini Puzzle: शतकानुशतके संस्कृत विद्वानांना गोंधळात टाकणारे सुमारे 2,500 वर्षे जुने व्याकरणाचे कोडे एका भारतीय विद्यार्थ्याने सोडवले आहे. हा पराक्रम केंब्रिज विद्यापीठात (Cambridge University) शिकणाऱ्या भारतीय पीएचडी विद्यार्थ्याने 27 वर्षीय ऋषी राजपोपट (Rishi Rajpopat) याने केला आहे. गुरुवारी सादर केलेल्या पीएचडी संशोधनातून ही बाब समोर आली आहे. 5 व्या शतकात आचार्य पाणिनी (Acharya Panini) यांनी दिलेला नियम डीकोड करण्यात ऋषी राजपोपट यशस्वी झाले. पाणिनीला संस्कृत व्याकरणाचे पितामह मानले जाते. ऋषी राजपोपट यांच्या प्रबंध 'इन पाणिनी, वुई ट्रस्ट: डिस्कव्हरिंग द अल्गोरिदम फॉर रूल कॉन्फ्लिक्ट रिझोल्यूशन इन द अष्टाध्यायी' मध्ये पाणिनीच्या त्या व्याकरणाच्या कोडेचे निराकरण आहे.

विद्यापीठाच्या म्हणण्यानुसार, प्रख्यात संस्कृत तज्ञांनी राजपोपट यांच्या शोधाचे वर्णन "क्रांतिकारक" केले आहे. याचा अर्थ पाणिनीचे व्याकरण संगणकावरून प्रथमच शिकवणे शक्य झाले असावे. राजपोपटच्या शोधामुळे पाणिनीच्या व्याकरणानुसार योग्य शब्द तयार करण्यासाठी कोणत्याही संस्कृत शब्दाचे "मूळ" शोधणे शक्य होते. पाणिनीचे हे व्याकरण इतिहासातील सर्वात मोठे बौद्धिक यश मानले जाते, जे आता राजपोपटाच्या शोधानंतर समजणे सोपे होईल. (हेही वाचा - केंद्रीय मंत्री रमेश पोखरीयाल यांचा NASA च्या नावावर अजब दावा; संस्कृत भाषेमुळे भविष्यात येतील बोलणारे संगणक)

राजपोपट यांनी संस्कृतचा हा व्याकरणाचा प्रश्न अवघ्या 9 महिन्यांत सोडवला आहे. पीटीआय या वृत्तसंस्थेला दिलेल्या मुलाखतीत ते म्हणाले, “नऊ महिने ही समस्या सोडवण्याचा प्रयत्न केल्यानंतर मी जवळजवळ हार मानायला तयार होतो. मी महिनाभर पुस्तके बंद केली आणि फक्त उन्हाळा, पोहणे, सायकलिंग, स्वयंपाक, प्रार्थना आणि ध्यान यांचा आनंद घेतला. मग, अचानक मी पुन्हा कामावर गेलो आणि काही मिनिटांतच मी पृष्ठे उलटली तेव्हा हे नमुने दिसू लागले, मग ते सर्व अर्थपूर्ण होऊ लागले. अजून बरेच काही करायचे होते पण मला कोड्याचा सर्वात मोठा भाग सापडला होता."

राजपोपटचे पीएचडी पर्यवेक्षक आणि संस्कृतचे प्राध्यापक विन्सेन्झो वर्गियानी म्हणाले, "माझा विद्यार्थी ऋषी यांनी याचे निराकरण केले आहे, त्याने शतकानुशतके विद्वानांना पराभूत केलेल्या समस्येवर एक विलक्षण उपाय शोधला आहे. हा संस्कृतच्या अभ्यासात क्रांती घडवून आणेल."

कोण होते पाणिनी ?

आचार्य पाणिनी हे त्यांच्या भाषा-व्याकरणासाठी ओळखले जातात. त्यांनीच संस्कृतचे व्याकरण लिहिले. त्याच्या निर्मितीच्या आधारे जगातील अनेक भाषांचे व्याकरण लिहिले गेले. भाषेच्या शुद्ध वापराची मर्यादा त्यांनी निश्चित केली होती. पाणिनीने भाषेला अत्यंत पद्धतशीर स्वरूप दिले आणि संस्कृत भाषेचे व्याकरण केले. त्यांच्या आधीच्या विद्वानांनीही संस्कृत भाषेला नियमात बांधण्याचा प्रयत्न केला असला तरी पाणिनीचा धर्मग्रंथ सर्वाधिक प्रसिद्ध झाला.

पाणिनीचा जन्म इ.स.पू. 520 मध्ये पेशावर (पाकिस्तान) जवळील पंजाबमधील शलातुला येथे झाला. पतंजलीही त्यांच्याच राज्यातील होते. पाणिनीच्या अष्टाध्यायीवर त्यांनी आपले ‘महाभाष्य’ लिहिले. असे मानले जाते की महर्षी पाणिनीचा जीवनकाळ 520 ते 460 ईसापूर्व होता.