Bhatsa Dam Photo Credit- X

यंदाच्या उन्हाळ्यामध्ये मुंबईत पाणी टंचाईची समस्या (Mumbai Water Crisis) उद्भवण्याची चिंता व्यक्त होत आहे. भारताची आर्थिक राजधानी मुंबई, आपल्या पाणीपुरवठ्यासाठी सात प्रमुख धरण आणि तलावांवर अवलंबून आहे- भातसा, अप्पर वैतरणा, मध्य वैतरणा, तानसा, मोडक सागर, विहार आणि तुलसी. हे जलाशय मुंबई, ठाणे आणि नाशिक जिल्ह्यांमध्ये पसरलेले असून, त्यांची एकूण क्षमता 14.47 लाख दशलक्ष लिटर आहे. सध्या, 2025 च्या उन्हाळ्यात, या तलावांचे पाणीस्तर गंभीरपणे कमी झाले आहे, ज्यामुळे पाणीटंचाईचे संकट गडद झाले आहे. बृहन्मुंबई महानगरपालिका (BMC) पाण्याची मागणी पूर्ण करण्यासाठी धडपडत आहे, आणि नागरिकांना पाण्याचा काटकसरीने वापर करण्याचे आवाहन केले जात आहे.

धरणांमधील पाणीसाठा:

अहवालानुसार, 28 मार्च 2025 रोजी, मुंबईच्या सात तलावांमध्ये 36.9% पाणी साठा होता, म्हणजेच 5,35,228 दशलक्ष लिटर, तर मागील वर्षी याच तारखेला 31.2% (4,51,736 दशलक्ष लिटर) होता. परंतु, 10 एप्रिल 2025 पर्यंत पाणीस्तर 32.85% पर्यंत घसरला, कारण यंदा बाष्पीभवनाचे प्रमाण गेल्या वर्षीपेक्षा जास्त आहे. मोडक सागर, तानसा आणि तुळशी या तीन धरणांतील पाणीसाठा झपाट्याने कमी होऊ लागला आहे. हा पाणीसाठा 10 टक्क्यांपेक्षा खाली आल्यास, बीएमसीने भातसा आणि अप्पर वैतरणा धरणांमधून 1.8 लाख दशलक्ष लिटर पाण्याची मागणी राज्य सरकारकडे केली होती, जेणेकरून 2025 च्या पावसाळ्यापर्यंत शहराची गरज भागेल.

हा राखीव पाणीसाठा वापरण्याची परवानगी राज्य सरकारने दिली आहे. परंतु चिंताजनक बाब म्हणजे सध्या मुंबईला पाणीपुरवठा करणाऱ्या सात धरणांमध्ये 27 टक्के पाणीसाठा आहे. ज्या धरणांमधील पाणीसाठा कमी झाला आहे, त्यामध्ये मोडक सागर (सध्या 24.10 टक्के), तानसा (सध्या 22 टक्के) आणि तुळशी (सध्या 38 टक्के) यांचा समावेश आहे. मुंबईला दररोज 3,950 दशलक्ष लिटर पाण्याचा पुरवठा केला जातो, परंतु मागणी 4,200 दशलक्ष लिटर आहे, ज्यामुळे दरवर्षी तूट निर्माण होते.

पाणीटंचाईची कारणे:

  • मुंबईला दररोज 3,950 दशलक्ष लिटर पाण्याचा पुरवठा केला जातो, परंतु मागणी 4,200 दशलक्ष लिटर आहे, ज्यामुळे दरवर्षी तूट निर्माण होते.

  • तलावांच्या तळात दरवर्षी साह्याद्रीच्या उतारांवरून येणारा गाळ साठतो, ज्यामुळे पाण्याची साठवण क्षमता कमी होते. बीएमसीकडे गाळ काढण्याची ठोस योजना नाही, आणि याबाबत संशोधनाचा अभाव आहे.

  • मुंबईच्या पाणीपुरवठा यंत्रणेत सुमारे 25% पाणी गळतीमुळे वाया जाते, जे वितरण प्रणालीच्या जुनाटपणामुळे होते.

  • झोपडपट्टी पुनर्वसन योजना, उंच इमारती, आणि स्थलांतरित लोकसंख्या यामुळे पाण्याची मागणी 2031 पर्यंत 5,320 दशलक्ष लिटर आणि 2041 पर्यंत 6,424 दशलक्ष लिटरपर्यंत वाढेल, असे अंदाज आहे.

  • जून 2024 मध्ये कमी पाऊस पडल्याने तलावांचा साठा 5% पर्यंत घसरला, जो गेल्या तीन वर्षांतील नीचांक होता. जुलैमधील मुसळधार पावसाने साठा वाढला, परंतु अनिश्चित पावसाळा ही चिंतेची बाब आहे.

  • मार्च-एप्रिल 2025 मधील उष्ण हवामानामुळे बाष्पीभवनाचे प्रमाण वाढले, विशेषतः अप्पर वैतरणा आणि मध्य वैतरणा तलावांमध्ये. (हेही वाचा: Maharashtra Weather Forecast: महाराष्ट्रात वादळी वारे, उकाडा आणि पावसाची शक्यता – IMD चा इशारा)

पाणी संवर्धनाचे प्रयत्न:

मुंबईच्या धरण आणि तलावांचे पाणीस्तर सध्या चिंताजनक आहे, आणि 2025 च्या उन्हाळ्यात पाणीटंचाईचे संकट गडद होण्याची शक्यता आहे. पाणी संवर्धन, तंत्रज्ञानाचा वापर, आणि सामुदायिक सहभाग यामुळे संकटावर मात करता येईल. बीएमसीने नवीन धरण योजनांसह विद्यमान संसाधनांचे व्यवस्थापन आणि पुनर्वापरावर भर देणे आवश्यक आहे. मुंबईकरांनी पाण्याचा काटकसरीने वापर करून आणि रेनवॉटर हार्वेस्टिंगसारख्या उपायांचा अवलंब करून आपले योगदान द्यावे. पाणी हे जीवन आहे, आणि त्याचे संरक्षण करणे ही आपली सामूहिक जबाबदारी आहे.