कार्तिक महिन्याच्या शुक्ल पक्षावर आलेल्या पौर्णिमेला कार्तिक पौर्णिमा (Kartik Purnima) म्हणतात. या दिवशी महादेवजींनी त्रिपुरासुरा नावाच्या राक्षसाचा वध केला, म्हणूनच त्याला ‘त्रिपुरी पौर्णिमा’ असेही म्हणतात. कृतिका नक्षत्र जर या दिवशी असेल तर ही ‘महाकार्तिकी’ म्हणून साजरी केली जाते. त्याच दिवशी, भरणी नक्षत्र असल्यास या पौर्णिमेचे विशेष आणि पूर्ण परिणाम प्राप्त होते. रोहिणी नक्षत्रामुळे या दिवसाचे महत्व अजून वाढते. असे मानले जाते की कार्तिक पौर्णिमेच्या संध्याकाळी भगवान विष्णूचा मत्स्यावतार झाला होता.
या दिवशी गंगा स्नानानंतर दीप-दानचे फळ दहा यज्ञांसारखेच आहे. ब्रह्मा, विष्णू, शिव, अंगिरा आणि आदित्य यांनी याला महापुनीत पर्व म्हटले आहे. कार्तिक महिन्यात येणारी पौर्णिमा म्हणजे वर्षाच्या पवित्र पौर्णिमेपैकी एक आहे. या दिवशी केलेले दान हे विशेष फलदायी असते. जर या दिवशी कृतिका नक्षत्रावर चंद्र आणि विशाखा नक्षत्रावर सूर्य असेल तर पद्मक योग तयार होतो, जो अत्यंत दुर्मिळ आहे. त्याच दिवशी कृतिका नक्षत्रात चंद्र आणि बृहस्पति असेल तर त्याला महापौर्णिमा म्हणतात. या दिवशी संध्याकाळी त्रिपुरत्सव करून दीप दान केल्यास पुनर्जन्म होत नाही.
या दिवशी व्रताचे आणि काही धार्मिक कार्याचे विशेष महत्व आहे. चला टाकूया यावर एक नजर –
> पौर्णिमेच्या दिवशी सकाळी लवकर उठून व्रताचा संकल्प करून, पवित्र नद्या, तलाव किंवा सरोवरामध्ये स्नान करा.
> या दिवशी शिव, संभूती, संतती, प्रीती, अनुसुया आणि क्षमा अशा सहा कृतीकांची पूजा करावी. यांची पूजा केल्यास या सहा कामांची पूजा करावी.
> कार्तिक पौर्णिमेच्या रात्री उपवास करून बैलाचे दान केल्यास शिवपद प्राप्त होते.
> गाय, हत्ती, घोडा, रथ आणि तूप दान केल्याने संपत्ती वाढते.
> मेंढीचे दान केल्यास ग्रहयोग कष्ट दूर होतात. कार्तिक पौर्णिमेपासून सुरुवात करुन, प्रत्येक पौर्णिमेला रात्री उपवास आणि जागरण केल्याने सर्व मनोरथ सिद्धीस जातात.
> कार्तिक पौर्णिमेचा उपवास करणाऱ्या व्यक्तीने एखाद्या गरजू व्यक्तीला अन्नदान आणि हवन करणे आवश्यक आहे. (हेही वाचा: Kartik Purnima 2019 : त्रिपुरारी पौर्णिमा म्हणजे काय? जाणून घ्या याच दिवशी का साजरी केली जाते 'देवदिवाळी'?)
> कार्तिक पौर्णिमेला सकाळी लवकर उठावे. पाण्यामध्ये थोडेसे गंगाजल मिसळून स्नान करावे. स्नान करताना सर्व तीर्थ क्षेत्रांचा उच्चार करावा. स्नान केल्यानंतर सूर्यदेवाला अर्घ्य द्यावे.
> या दिवशी यमुनास्नान करून, राधा-कृष्णाची पूजा करून दीप प्रज्वलित करावेत.
या दिवशी भगवान शंकर, पार्वती आणि कार्तिकेय व श्रीगणेशाची पूजा करावी, असे केल्यास घरात सुख, शांती आणि समृध्दी नांदते. या दिवशी रात्री घरात, देवळात आणि घराबाहेरही दिवे लावतात. या दिवशी दीपदान, गंगास्नान आणि कार्तिकस्वामीचे दर्शन घ्यावे.