PM Modi leaves for Russia (PC - X/@PMOIndia)

PM Modi Russia Visit: पंतप्रधान नरेंद्र मोदी (PM Narendra Modi) आज रशिया दौऱ्यासाठी रवाना होत आहेत. ते दोन दिवस मॉस्कोमध्ये राहणार आहे. राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन (Vladimir Putin) यांनी भारत आणि रशिया यांच्यातील 22 व्या वार्षिक शिखर परिषदेसाठी पंतप्रधान मोदींना निमंत्रण पाठवले होते. फेब्रुवारी 2022 मध्ये रशियाने युक्रेनवर केलेल्या हल्ल्यानंतर पंतप्रधान मोदींचा हा पहिलाच रशिया दौरा आहे. रशियाने पंतप्रधान मोदींच्या या भेटीचे वर्णन केले आहे. मात्र, पंतप्रधान मोदींच्या रशिया दौऱ्यामुळे पाश्चिमात्य देशांमध्ये नाराजी पसरली आहे. रशियन राष्ट्राध्यक्षांच्या प्रेस सेक्रेटरीने सांगितले आहे की, पाश्चात्य देश पंतप्रधान मोदींच्या आगामी दौऱ्यावर अतिशय जवळून आणि ईर्ष्याने नजर ठेवून आहेत.

भारत आणि रशियाच्या संबंधांवर पाश्चात्य देशांना हेवा वाटण्याची ही पहिलीच वेळ नाही. 1950-1960 पासून भारत-रशिया संबंधांवर पाश्चात्य देशांमध्ये ईर्ष्या आहे. मात्र, भारत सातत्याने पाश्चिमात्य देशांचा दबाव धुडकावून लावत आपले स्वतंत्र परराष्ट्र धोरण घेऊन पुढे जात आहे. बोलण्याची पद्धत आक्रमक झाली असली तरी भारताची ही भूमिका नवीन नाही, असे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. यामुळेच युक्रेनच्या संकटातही भारत आणि रशियाच्या भागीदारीवर कोणताही परिणाम झालेला नाही. दोन वर्षांपूर्वी पंतप्रधान मोदी आणि रशियाचे राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांची भेट झाली तेव्हा दोन्ही नेत्यांनी 'रशिया आणि भारताची मैत्री अतूट आहे,' असे म्हटले होते. भारत आणि रशिया प्रत्येक संकटात एकत्र उभे राहिलेले दिसतात. भारताचे तटस्थ परराष्ट्र धोरण सर्वांना आकर्षित करत आहे. (हेही वाचा -PM Modi Congratulates Keir Starmer: पंतप्रधान मोदींनी केले ब्रिटनच्या नवनिर्वाचीत पंतप्रधान कीर स्टारमर यांचे अभिनंदन)

जेव्हा जेव्हा आंतरराष्ट्रीय स्तरावर भारताची गरज भासली तेव्हा रशियाने स्वतःला विश्वासार्ह भागीदार म्हणून दाखवले आहे. रशियानेही यूएनच्या व्यासपीठावर भारताला व्हेटो पॉवर देऊन पाठिंबा दिला आहे. यामुळेच अमेरिकेसह पाश्चात्य देशांना या मैत्रीचा नेहमीच हेवा वाटत आला आहे. 1955 मध्ये, निकिता ख्रुश्चेव्हने काश्मीरवरील भारतीय सार्वभौमत्वाला पाठिंबा जाहीर केला होता. (हेही वाचा -Rishi Sunak Concedes Defeat: यूकेचे पंतप्रधान ऋषी सुनक यांचा सार्वत्रिक निवडणुकीत केयर स्टारमर यांच्याकडून पराभव; लेबर पार्टीने पार केला बहुमताचा आकडा)

भारत-रशिया भेटीमुळे पाश्चिमात्य देशांमध्ये वाढला तणाव -  

सध्या रशिया आणि पाश्चात्य देशांचे (विशेषतः अमेरिका आणि युरोप) युक्रेन संघर्ष आणि नाटो विस्तारामुळे संबंध तणावपूर्ण आहेत. अशा स्थितीत भारताचे रशियाशी असलेले जवळचे संबंध पाश्चिमात्य देशांसाठी चिंतेचा विषय ठरू शकतात. यामुळे त्यांच्या धोरणात्मक संतुलनावर परिणाम होऊ शकतो. भारत आणि रशियामधील संरक्षण आणि लष्करी सहकार्य खूप मजबूत आहे. भारत आणि रशिया यांच्यात लष्करी करार झाल्यास किंवा भारताने रशियन शस्त्रास्त्रे खरेदी केल्यास ते पाश्चात्य देशांच्या संरक्षण उद्योगांसाठी घातक ठरू शकतात.

रशिया हा प्रमुख ऊर्जा उत्पादक देश आहे. जर भारत आणि रशियामधील ऊर्जा सहकार्य वाढले, जसे की तेल आणि वायू पुरवठा करार, तर ते पाश्चात्य देशांच्या ऊर्जा कंपन्यांसाठी आव्हान बनू शकते. ब्रिक्स, एससीओ आणि संयुक्त राष्ट्र यांसारख्या अनेक आंतरराष्ट्रीय मंचांवर भारत आणि रशिया एकमेकांना पाठिंबा देतात. या मंचांवर भारत आणि रशिया यांच्यातील सहकार्य वाढले तर ते पाश्चात्य देशांसमोर आंतरराष्ट्रीय राजकारणात आव्हाने निर्माण करू शकतात.

याशिवाय, रशिया भारताला तांत्रिक आणि वैज्ञानिक क्षेत्रातही सहकार्य करत आहे. पाश्चिमात्य देशांसाठी ही चिंतेची बाब असू शकते. भारत आणि रशियामधील वाढते व्यापारी आणि गुंतवणुकीचे संबंध पाश्चिमात्य देशांसाठीही चिंतेचा विषय ठरू शकतात. जर भारताने रशियन बाजारपेठेत अधिक गुंतवणूक केली किंवा रशियाशी अधिक व्यापार केला तर त्याचा परिणाम पाश्चात्य व्यावसायिक हितसंबंधांवर होऊ शकतो.