Unemployment | (Photo Credits: PixaBay)

भारतातील बेरोजगारी दर (Unemployment Rate) मे 2025 मध्ये 5.6% वर पोहोचला आहे, जो एप्रिल 2025 मधील 5.1% वरून वाढला आहे, असे नवीनतम पिरियॉडिक लेबर फोर्स सर्व्हे (PLFS) च्या मासिक अहवालातून समोर आले आहे. या वाढीचे कारण हंगामी प्रभाव आणि शहरी भागातील नोकरीच्या संधींमधील मर्यादित वाढ मानले जात आहे. विशेषतः, महिलांमधील बेरोजगारी दर पुरुषांपेक्षा किंचित जास्त आहे, जो 5.8% आहे. 15 ते 29 वयोगटातील तरुणांमधील बेरोजगारी दर देखील 15% पर्यंत वाढला आहे, ज्यामुळे तरुण नोकरी शोधणाऱ्यांपुढील आव्हाने अधोरेखित होतात.

नॅशनल स्टॅटिस्टिकल ऑफिस (NSO) च्या मे 2025 च्या पीएलएफएस अहवालानुसार, देशातील बेरोजगारी दर 5.1% वरून 5.6% वर गेला आहे. हा अहवाल करंट वीकली स्टेटस (CWS) पद्धतीवर आधारित आहे, ज्यामध्ये सर्वेक्षणापूर्वीच्या सात दिवसांच्या कालावधीतील व्यक्तीच्या रोजगार स्थितीचा विचार केला जातो. या वाढीचे प्रमुख कारण म्हणजे हंगामी बदल, जसे की शेती क्षेत्रातील कामगारांचे प्राथमिक क्षेत्रातून (कृषी) दुय्यम आणि सेवा क्षेत्राकडे स्थलांतर, हे आहे.

मे 2025 मध्ये शेती क्षेत्रातील रोजगाराचे प्रमाण 45.9% वरून 43.5% वर घसरले. याशिवाय, शहरी भागात बेरोजगारी दर 17.9% पर्यंत वाढला, जो एप्रिल 2025 मध्ये 17.2% होता, तर ग्रामीण भागात तो 12.3% वरून 13.7% वर गेला. महिलांमधील बेरोजगारी दर मे 2025 मध्ये 5.8% नोंदवला गेला, जो पुरुषांमधील 5.6% पेक्षा किंचित जास्त आहे. विशेषतः, 15-29 वयोगटातील तरुण महिलांमधील बेरोजगारी दर 16.3% पर्यंत वाढला, जो एप्रिल 2025 मध्ये 14.4% होता. शहरी भागातील तरुण महिलांमधील बेरोजगारी दर 24.7% इतका आहे, जो ग्रामीण भागातील 13% पेक्षा लक्षणीय जास्त आहे.

पुरुषांमधील तरुण बेरोजगारी दर 14.5% आहे, जो शहरी भागात 15.8% आणि ग्रामीण भागात 14% आहे. या आकडेवारीतून असे दिसून येते की, शहरी भागातील तरुण, विशेषतः महिलांना नोकरी मिळवण्यात अधिक अडचणी येत आहेत. याचे कारण शहरी क्षेत्रातील औपचारिक नोकऱ्यांमधील मर्यादित संधी आणि लिंग-आधारित भेदभाव असू शकतात, असे तज्ज्ञांचे मत आहे. कामगार सहभाग दर (LFPR), म्हणजेच काम करणाऱ्या किंवा काम शोधणाऱ्या लोकांचे लोकसंख्येतील टक्केवारी, मे 2025 मध्ये 54.8% वर घसरला, जो एप्रिल 2025 मध्ये 55.6% होता. ग्रामीण भागात तो 58% वरून 56.9% वर, तर शहरी भागात 50.7% वरून 50.4% वर खाली आला.  यासह कामगार लोकसंख्या प्रमाण (WPR), म्हणजेच रोजगार असलेल्या लोकांचे प्रमाण, राष्ट्रीय स्तरावर 52.8% वरून 51.7% वर घसरले. ग्रामीण भागात ते 55.4% वरून 54.1% वर, तर शहरी भागात 47.4% वरून 46.9% वर खाली आले. महिलांमधील हे प्रमाण 32.5% वरून 31.3% वर घसरले, ज्यामुळे लिंग-आधारित रोजगारातील तफावत दिसून येते.

दरम्यान, केंद्र सरकारने बेरोजगारी कमी करण्यासाठी अनेक उपाययोजना सुरू केल्या आहेत, जसे की स्किल इंडिया आणि मेक इन इंडिया यासारख्या योजना. मात्र, तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की, भारताला दरवर्षी 10-12 दशलक्ष नवीन नोकऱ्या निर्माण करणे आवश्यक आहे, जे सध्याच्या आर्थिक वाढीच्या दराने आव्हानात्मक आहे. दरम्यान, मे 2025 मधील बेरोजगारी दरातील 5.6% ची वाढ आणि महिलांमधील 5.8% बेरोजगारी दर यामुळे भारतातील कामगार बाजारातील आव्हाने समोर येतात. शहरी भागातील तरुण आणि महिलांना नोकरी मिळवण्यात येणाऱ्या अडचणी आणि शेती क्षेत्रातील घसरण यामुळे सरकार आणि खासगी क्षेत्राला नवीन रोजगार संधी निर्माण करण्याची गरज आहे.