SEBI | (Representative Image, Photo Credit: Pixabay.com)

भारतीय प्रतिभूती आणि विनिमय मंडळ (SEBI) यांनी सादर केलेल्या नव्या अभ्यासानुसार, आर्थिक वर्ष 2024-25 मध्ये 91% वैयक्तिक गुंतवणूकदारांना इक्विटी डेरिव्हेटिव्ह्ज सेगमेंटमध्ये निव्वळ तोटा झाल्याचे स्पष्ट झाले आहे. ही चिंताजनक बाब मागील आर्थिक वर्ष 2023-24 मध्येही दिसून आली होती, जरी SEBI ने 1 ऑक्टोबर 2024 पासून डेरिव्हेटिव्ह्ज फ्रेमवर्कमध्ये सुधारणा केल्या होत्या. सेबीने डिसेंबर 2024 ते मे 2025 या कालावधीतील सर्व गुंतवणूकदारांच्या व्यापार व्यवहारांचे विश्लेषण केले. यामध्ये वैयक्तिक गुंतवणूकदारांचे व्यवहारही समाविष्ट होते.

अहवालानुसार, इंडेक्स ऑप्शन्सचे टर्नओव्हर मागील वर्षाच्या तुलनेत 9% (प्रिमियम टर्म्स) आणि 29% (नॉशन्सल टर्म्स) ने घसरले आहेत. मात्र दोन वर्षांपूर्वीच्या तुलनेत हे टर्नओव्हर 14% (प्रिमियम टर्म्स) आणि 42% (नॉशन्सल टर्म्स) ने वाढले आहे. वैयक्तिक गुंतवणूकदारांच्या बाबतीत, प्रिमियम टर्नओव्हरमध्ये 11% घसरण दिसून आली असून, दोन वर्षांच्या तुलनेत ती 36% वाढ दर्शवते. तसेच, EDS मध्ये व्यापार करणाऱ्या वैयक्तिक गुंतवणूकदारांची संख्या मागील वर्षाच्या तुलनेत 20% कमी, पण दोन वर्षांपूर्वीच्या तुलनेत 24% जास्त आहे.

सेबीने सांगितले की, इतर देशांच्या तुलनेत भारतात, विशेषतः इंडेक्स ऑप्शन्समध्ये, खूप जास्त पातळीवर व्यापार होत आहे. सेबीने 2019-20 ते 2024-25 या सहा आर्थिक वर्षांतील प्रवृत्ती आणि वैयक्तिक व्यापाऱ्यांच्या नफा-तोट्याचे विस्तृत विश्लेषण केले आहे. अहवालात वैयक्तिक गुंतवणूकदारांकडून मोठ्या प्रमाणावर तोटा होत असल्याचे लक्षात आल्यानंतर SEBI ने असे सांगितले: इंडेक्स ऑप्शन्सच्या टर्नओव्हरमधील प्रवृत्ती भविष्यातही सतत निरीक्षणात ठेवली जाईल, जेणेकरून गुंतवणूकदारांचे संरक्षण आणि बाजारातील स्थैर्य कायम राहील.

दरम्यान, 29 मे 2025 रोजी SEBI ने आणखी काही सुधारणा जाहीर केल्या, ज्यामध्ये दोन महत्त्वाचे उद्दिष्ट होते — डेरिव्हेटिव्ह्जमधील जोखमींचे योग्य प्रकारे निरीक्षण व प्रकटीकरण, आणि सिंगल स्टॉक्सवरील चुकीच्या बॅन पीरियड्सचे प्रमाण कमी करणे.