Aadhaar-Pan | (Photo Credits: Archived, edited)

कुटुंबातील व्यक्तीचा मृत्यू होणं, हा भावनिकदृष्ट्या निश्चितच त्रासदायक असते. या मृत्यूनंतर सदर व्यक्तीची महत्त्वाची कागदपत्रं, खास करुन पॅन कार्ड (PAN Surrender), आधार कार्ड (Aadhaar Locking), मतदार ओळखपत्र (Voter ID Cancellation), पासपोर्ट (Passport) आणि ड्रायव्हिंग लायसन्स (Driving License) यांचे काय करावे हा सुद्धा कुटुंबातील व्यक्तीसाठी काहीसा संभ्रमित करणाराच प्रश्न. ही कागदपत्रे ठेवायची, रद्द करायची की नष्ट करायची याबाबत कायदेशीर वारस अनेकदा संभ्रमात असतात. त्यांच्या विल्हेवाटीबाबत कोणतेही सार्वत्रिक कायदे नसले तरी, त्यांच्या चुकीच्या हाताळणीमुळे फसवणूक किंवा बेकायदेशीर कृत्ये होऊ शकतात. गैरवापर रोखण्यासाठी आणि या महत्त्वाच्या ओळखपत्रांचे जबाबदार व्यवस्थापन सुनिश्चित करण्यासाठी कुटुंबांसाठी येथे आम्ही देत आहोत सविस्तर माहिती.

आधार कार्ड: गैरवापर टाळण्यासाठी बायोमेट्रिक डाटा लॉक करा

आधार क्रमांक हे ओळख व पत्त्याचा पुरावा म्हणून वापरलं जातं आणि तो अनेक सरकारी योजनांशी जोडलेला असतो. सध्या, मृत व्यक्तीचं आधार कार्ड रद्द करण्यासाठी कुठलीही अधिकृत प्रक्रिया उपलब्ध नाही. मात्र, युनीक आयडेंटिफिकेशन अथॉरिटी ऑफ इंडिया (UIDAI) च्या संकेतस्थळावरून त्या व्यक्तीच्या बायोमेट्रिक माहितीला लॉक करता येतं. यामुळे त्याच्या आधार क्रमांकाचा गैरवापर होण्याची शक्यता कमी होते. (हेही वाचा, Aadhaar Card Download: घरबसल्या e-Aadhaar कसे डाऊनलोड करावे, UIDAI पोर्टल आणि mAadhaar अ‍ॅप कसे वापराल?)

पॅन कार्ड: नंतर आयकर विभागाकडे सरेंडर करा

पॅन कार्ड हे आयकर भरणं, बँक खाते किंवा डिमॅट खाते चालवणं आणि इतर आर्थिक व्यवहारांसाठी आवश्यक असतं. त्यामुळे, सर्व आर्थिक प्रक्रिया पूर्ण होईपर्यंत पॅन कार्ड जपून ठेवणं आवश्यक आहे. आयकर विभाग गेल्या चार आर्थिक वर्षांचे रिटर्न पुन्हा तपासू शकतो. म्हणून, त्या कालावधीत पॅन कार्ड ठेवावं.

सर्व प्रक्रिया पूर्ण झाल्यानंतर, पॅन कार्ड आयकर विभागाकडे सरेंडर करता येतं. यासाठी संबंधित मूल्यांकन अधिकारी (Assessing Officer) यांच्याकडे अर्ज सादर करावा लागतो. त्या अर्जात मृत व्यक्तीचं नाव, पॅन क्रमांक, जन्मतारीख आणि मृत्यू प्रमाणपत्राची प्रत जोडावी.

Voter ID: Form 7 भरून नाव मतदार यादीतून काढा

मृत व्यक्तीचं नाव मतदार यादीतून काढण्यासाठी, निवडणूक आयोगाच्या Registration of Electors Rules, 1960 अंतर्गत Form 7 भरावा लागतो. हा फॉर्म आणि मृत्यू प्रमाणपत्राची प्रत स्थानिक निवडणूक कार्यालयात सादर केल्यानंतर, संबंधित व्यक्तीचं नाव यादीतून काढलं जातं.

पासपोर्ट: रद्द करणं बंधनकारक नाही, पण सुरक्षित ठेवा

पासपोर्ट रद्द करणं कायद्याने बंधनकारक नाही. मात्र, एकदा पासपोर्ट कालबाह्य झाला की तो आपोआप अमान्य होतो. तरीसुद्धा, गैरवापर टाळण्यासाठी तो सुरक्षित ठेवणं योग्य ठरतं. इच्छेने तो प्रादेशिक पासपोर्ट कार्यालयात सुद्धा सादर करता येतो. (हेही वाचा, Passport Spouse New Rule: पासपोर्टवर जोडीदाराचे नाव जोडण्यासाठी विवाह प्रमाणपत्र आवश्यक नाही, काय आहे अनुलग्नक J?)

ड्रायव्हिंग लायसन्स: RTO कडून राज्यनिहाय माहिती घ्या

ड्रायव्हिंग लायसन्ससाठी केंद्र शासनाकडून कोणतीही एकसंध रद्द करण्याची प्रक्रिया नाही. प्रत्येक राज्यातील प्रादेशिक परिवहन कार्यालय (RTO) याच्या नियमांनुसार प्रक्रिया वेगवेगळी असते. त्यामुळे, स्थानिक RTO कार्यालयात जाऊन माहिती घेणं आवश्यक आहे. (हेही वाचा, Driving License Renewal Process: तुमच्या ड्रायव्हिंग लायसन्सची वैधता संपली आहे का? पुन्हा रिन्यू करण्यासाठी जाणून घ्या स्टेप-बाय-स्टेप प्रॉसेस)

जर मृत व्यक्तीच्या नावावर वाहन नोंदणीकृत असेल, तर त्या वाहनाचं मालकी हक्क वारसदाराच्या नावावर कसा करायचा याची प्रक्रिया सुद्धा RTO कडून समजून घेणं गरजेचं आहे.

दरम्यान, मृत्यूमुळे दुःखाचा डोंगर कोसळतोच, पण त्यानंतर त्यांच्या कागदपत्रांचं योग्य व्यवस्थापन करणं ही देखील नातलगांची जबाबदारी असते. अशा कागदपत्रांचा गैरवापर टाळण्यासाठी आणि कायदेशीर अडचणींना सामोरे जावं लागू नये म्हणून, वरील प्रक्रिया तात्काळ आणि योग्य पद्धतीने पूर्ण करणं आवश्यक आहे. त्यामुळे, प्रत्येक वारसदाराने या जबाबदारीकडे गांभीर्याने पाहावं.