विमानप्रवास (photo Credits : pexels.com )

भारतातील श्रीमंत व्यक्तींचे (Indian Millionaires) परदेशात स्थलांतर करण्याचा कल गेल्या काही वर्षांत बदलत आहे. हेनली प्रायव्हेट वेल्थ मायग्रेशन अहवाल 2025 (Henley Private Wealth Migration Report 2025) नुसार, 2025 मध्ये सुमारे 3,500 भारतीय श्रीमंत व्यक्ती (हाय नेट वर्थ इंडिव्हिज्युअल्स- HNWIs) परदेशात स्थायिक होण्याची शक्यता आहे. या व्यक्तींकडे किमान 1 दशलक्ष डॉलर्सची (सुमारे 8.3 कोटी रुपये) द्रव संपत्ती आहे, आणि त्यांच्या स्थलांतरामुळे भारतातून 26.2 अब्ज डॉलर्सची संपत्ती बाहेर जाईल. 2023 मध्ये 5,100 आणि 2024 मध्ये 4,300 श्रीमंत व्यक्तींनी भारत सोडला होता, ज्यामुळे हा आकडा कमी होत असल्याचे दिसते. तरीही, गेल्या दशकात भारतातील श्रीमंत व्यक्तींची संख्या 72% ने वाढली आहे.

भारतातील श्रीमंत व्यक्ती परदेशात का स्थलांतर करत आहेत? यामागे अनेक कारणे आहेत. अनेकजण चांगले जीवनमान, सुरक्षित वातावरण, उच्च दर्जाची शिक्षण व्यवस्था आणि आरोग्य सुविधा यांच्या शोधात परदेशात जात आहेत. याशिवाय, करसवलती, गुंतवणुकीच्या संधी आणि व्यावसायिक अनुकूलता यामुळेही अनेकजण परदेशी देशांकडे आकर्षित होत आहेत. हेनली अहवालानुसार, 20% स्थलांतरित श्रीमंत व्यक्ती उद्योजक किंवा कंपनी संस्थापक असतात, जे नवीन देशात व्यवसाय सुरू करून स्थानिक अर्थव्यवस्थेला चालना देतात. विशेषतः सेंटी-मिलियनेअर (100 दशलक्ष डॉलर्सपेक्षा जास्त संपत्ती) आणि अब्जाधीशांमध्ये ही टक्केवारी 60% पेक्षा जास्त आहे. भारतातील राजकीय आणि आर्थिक अनिश्चितता, तसेच काहींना वाटणारी सामाजिक अस्थिरता, यामुळेही काही श्रीमंत व्यक्ती परदेशात स्थलांतर करत आहेत.

2025 मध्ये भारतीय श्रीमंत व्यक्तींचे सर्वाधिक आकर्षण असलेला देश म्हणजे संयुक्त अरब अमिरात (UAE). युएईमधील गोल्डन व्हिसा कार्यक्रम, शून्य प्राप्तिकर, आलिशान जीवनशैली आणि सामरिक स्थान यामुळे हा देश श्रीमंतांसाठी आकर्षक ठरला आहे. 2025 मध्ये युएईमध्ये 9,800 श्रीमंत व्यक्ती स्थलांतरित होण्याची अपेक्षा आहे, ज्यात भारतीयांचा मोठा वाटा आहे. याशिवाय, अमेरिका (1,600 श्रीमंतांचे आगमन), सिंगापूर (1,600), ऑस्ट्रेलिया (1,000), कॅनडा (1,000) आणि युरोपातील इटली (2,200), स्वित्झर्लंड (1,500), ग्रीस (1,200) आणि पोर्तुगाल (800) हे देशही भारतीय श्रीमंतांसाठी लोकप्रिय गंतव्यस्थाने आहेत. विशेषतः युएईमधील दुबई आणि अबु धाबी, तसेच अमेरिकेतील फ्लोरिडा आणि युरोपातील मिलान, लिस्बन आणि अथेन्स यासारखी शहरे भारतीय श्रीमंतांसाठी आकर्षणाचे केंद्र बनली आहेत. (हेही वाचा: India Telecom Growth May 2025: भारतात टेलिकॉम ग्राहकसंख्या पोहोचली 1207.08 मिलियनवर, शहरी आणि ग्रामीण टेलीडेन्सिटीमध्ये वाढ)

भारतातून श्रीमंत व्यक्तींचे स्थलांतर होत असले तरी देशातील एकूण संपत्ती निर्मितीचा वेग प्रभावी आहे. 2014 ते 2024 या दशकात भारतातील श्रीमंत व्यक्तींची संख्या 72% ने वाढली आहे, आणि सध्या भारतात 326,400 श्रीमंत व्यक्ती, 1,044 सेंटी-मिलियनेअर आणि 120 अब्जाधीश आहेत. हेनली अहवालानुसार, भारताने नवीन श्रीमंत व्यक्ती निर्माण करण्यात यश मिळवले आहे, ज्यामुळे स्थलांतरामुळे होणारे नुकसान काही प्रमाणात भरून निघते. तसेच, अनेक स्थलांतरित श्रीमंत व्यक्ती भारतात त्यांचे व्यवसाय आणि मालमत्ता कायम ठेवतात, ज्यामुळे देशाच्या अर्थव्यवस्थेला सातत्याने फायदा होतो. उदाहरणार्थ, भारतीय खासगी बँका आणि संपत्ती व्यवस्थापन कंपन्या युएईमध्ये आपले कार्यालय उघडत आहेत, ज्यामुळे स्थलांतरित श्रीमंत भारतीयांना भारतात गुंतवणूक करणे सोपे होते.

दरम्यान, 2025 मध्ये जगभरात 142,000 श्रीमंत व्यक्तींचे स्थलांतर होण्याची अपेक्षा आहे, जे 2024 मधील 128,000 च्या तुलनेत 16% ने जास्त आहे. चीनमधून सर्वाधिक 15,200 श्रीमंत व्यक्ती बाहेर पडतील, तर युनायटेड किंगडममधून 16,500 श्रीमंत व्यक्तींचे स्थलांतर होईल, जे 2017-2023 या कालावधीत 16,500 च्या तुलनेत लक्षणीय आहे. युरोपातील फ्रान्स (800), स्पेन (500) आणि जर्मनी (400) यासारख्या देशांमधूनही श्रीमंत व्यक्तींचे स्थलांतर होत आहे. युनायटेड किंगडममधील कर सुधारणा, जसे की 2024 मध्ये भांडवली नफा आणि वारसा करात वाढ, यामुळे अनेक श्रीमंत व्यक्ती युएई, मॉनॅको आणि माल्टा यासारख्या करसवलती देणाऱ्या देशांकडे वळत आहेत. भारताच्या तुलनेत, या देशांमधील स्थलांतराचे प्रमाण जास्त आहे, परंतु भारताची संपत्ती निर्मितीची गती ही स्थलांतराच्या नुकसानापेक्षा जास्त आहे.