Swami Dayanand Saraswati Jayanti 2022: स्वामी दयानंद सरस्वती जयंती 'कधी' आणि 'का' साजरा केली जाते? जाणून घ्या सविस्तर
जो हिंदू कॅलेंडरनुसार 26 फेब्रुवारी रोजी साजरा केला जाईल.
Swami Dayanand Saraswati Jayanti 2022: समाजसुधारक आणि धर्माचे रक्षक स्वामी दयानंद सरस्वती यांचा जन्म हिंदू दिनदर्शिकेनुसार फाल्गुन महिन्याच्या कृष्ण पक्षाच्या दहाव्या दिवशी झाला. यावर्षी म्हणजेच 26 फेब्रुवारी 2022 रोजी स्वामी दयानंद सरस्वती जयंती साजरी केली जाणार आहे. हिंदू दिनदर्शिकेनुसार त्यांचा जन्म फाल्गुन महिन्याच्या कृष्ण पक्ष दशमीला म्हणजेच 12 फेब्रुवारी 1824 रोजी झाला होता. जो हिंदू कॅलेंडरनुसार 26 फेब्रुवारी रोजी साजरा केला जाईल.
आर्य समाजाचे संस्थापक स्वामी दयानंद सरस्वती यांचा जन्म गुजरातमधील टंकारा येथे झाला. हिंदू कॅलेंडरनुसार, हे फाल्गुन महिन्याच्या कृष्ण पक्षाच्या दहाव्या दिवशी घडले. म्हणूनच यावर्षी म्हणजेच 2022 मध्ये त्यांचा वाढदिवस 26 फेब्रुवारीला साजरा केला जाणार आहे. ते ब्राह्मण कुळातील होते. त्यांचे खेर नाव मूळशंकर होते. त्यांच्या आईचे नाव अमृतबाई आणि वडिलांचे नाव अंबाशंकर तिवारी होते. लहान वयातच त्यांचे लग्न ठरले होते. परंतु विवाह निश्चित झाल्यानंतर त्यांनी 1846 मध्ये घर सोडले. तेव्हा त्याचे वर्ष फक्त 21 वर्षे होते. त्यानंतर त्यांनी देशाचे दौरे सुरू केले. स्वामी दयानंद सरस्वती 1860 मध्ये मथुराचे स्वामी विराजानंद यांना भेटले, ते त्यांचे गुरु झाले.
1857 च्या क्रांतीमध्ये योगदान -
1846 मध्ये घर सोडल्यानंतर त्यांनी सर्वप्रथम इंग्रजांविरुद्ध आवाज उठवायला सुरुवात केली. कारण त्या काळात भारतात इंग्रजांचे अत्याचार वाढत होते. जेव्हा त्यांनी भारताचा दौरा सुरू केला, तेव्हा त्यांनी पाहिले की भारतातील सर्व लोक इंग्रजांवर खूप संतापले आहेत. त्याला फक्त मार्गदर्शनाची गरज होती. तेव्हापासून त्यांनी माणसे गोळा करण्यास सुरुवात केली, त्या काळात अनेक शूर पुरुषांवरही स्वामीजींचा प्रभाव होता. त्यांपैकी तात्या टोपे, नानासाहेब पेशवे, हाजी मुल्ला खान, बाळासाहेब इ. हे लोक स्वामीजींच्या म्हणण्यानुसार काम करत होते.
स्वामींनी सर्वांना स्वातंत्र्याची प्रेरणा दिली. तसेच ऋषी-मुनींना जोडण्याचे काम केले आणि संपूर्ण भारतभर स्वातंत्र्याचा दूत म्हणून काम केले. जेणेकरून त्यांच्या माध्यमातून सामान्य माणसाला स्वातंत्र्यासाठी प्रेरित करता येईल. 1857 च्या क्रांतीच्या अपयशाने स्वामीजी निराश झाले नाहीत, त्यांनी सर्वांना समजावून सांगितले की, अनेक वर्षांची गुलामगिरी संघर्षाने पूर्ण होऊ शकत नाही. गुलामगिरीत जेवढा वेळ घालवला जाईल तेवढा वेळ लागेल.
आर्य समाज -
स्वामी दयानंद सरस्वती यांनी 10 एप्रिल 1875 रोजी बॉम्बे (मुंबई) येथील माणिकचंद्राच्या बागेत आर्य समाजाची स्थापना केली. ज्याची मुख्य घोषणा होती "वेदांकडे परत चला". 1877 मध्ये लाहोरमध्ये आर्य समाजाची शाखा स्थापन झाली. पुढे ते आर्य समाजाचे मुख्य केंद्र बनले. सर व्हॅलेंटीन शिरोळ यांनी आर्य समाजाला भारतीय अशांततेचा जनक म्हटले आहे. कारण त्यांनी 'भारतीयांसाठी भारत' अशा नारा दिला होता. त्यांनी वैदिक ज्ञान प्राप्त करून त्याचा हिंदी भाषेत प्रसार केला. कारण त्या काळात शिक्षणाचा अभाव होता. लोक निरक्षर होते. म्हणूनच त्यांनी संस्कृत भाषेऐवजी हिंदी भाषा निवडली.
बालविवाहाला विरोध -
त्या काळात बालविवाह खूप प्रचलित होते. स्वामीजींनी या विरोधात लोकांना जागरुक करण्याचा प्रयत्न केला आणि सांगितले की मनुष्याचे अगोदर 25 वर्षे ब्रह्मचर्य असते. त्याचे पालन करणे हा आपला धर्म आहे. लोकांना त्यातील वाईट गोष्टींची जाणीव करून दिली. असे असतानाही अनेक वर्षे बालविवाह सुरूच होता.
सतीची परंपरा -
सती प्रथा बंद करण्याचा सर्वात मोठा प्रयत्न राजा राममोहन रॉय यांनी केला. पण स्वामीजींनी सती प्रथा बंद करण्याचाही प्रयत्न केला. मानवजातीला प्रेम, आदराची भावना शिकवली. परोपकाराचा संदेश दिला.
विधवा विवाह कायदा -
भारतातील हिंदू समाजातील विधवांची स्थिती दयनीय होती. पुनर्विवाह प्रचलित नव्हता. त्यांचे जीवन खूप कठीण होते. स्वामी दयानंद सरस्वती आणि ईश्वरचंद्र विद्यासागर यांच्या प्रयत्नाने 1856 मध्ये विधवा पुनर्विवाह कायदा मंजूर झाला.
वर्णभेदास विरोध -
स्वामी दयानंद सरस्वती नेहमी म्हणायचे की धर्मग्रंथात जातीभेदाची व्यवस्था नाही. वर्ण ही समाज सुरळीत चालवण्याची व्यवस्था आहे. कोणीही लहान किंवा मोठा नसतो. शास्त्र उच्च-नीच असा भेदभाव करत नाही.
स्त्री शिक्षण आणि आदर -
स्वामीजींनी स्त्री शिक्षणाला नेहमीच पाठिंबा दिला. महिलांच्या सक्षमीकरणातूनच समाजाचा विकास होईल, असा त्यांचा विश्वास होता. जीवनाच्या प्रत्येक क्षेत्रात महिलांशी चर्चा आवश्यक आहे. त्यासाठी त्यांना शिक्षण दिले पाहिजे, असा त्यांचा मानस होता.
आयुष्याचा शेवटचा संघर्ष -
1883 मध्ये स्वामी दयानंद सरस्वती यांनी जोधपूरचे महाराज जसवंत सिंग यांच्या दरबारात पाहुणे म्हणून हजेरी लावली होती. महाराज जसवंतसिंग एकीकडे धर्मावर बोलत असतं. तर दुसरीकडे ते वासनेच्या आहारी जात होते. हे पाहून स्वामी दयानंद सरस्वतींनी आपला उपदेश केला. महाराजांनी ही सूचना मान्य केली. परंतु त्यांच्या मैत्रिणीला स्वामीजींचा राग आला आणि स्वामीजींना मारण्यासाठी तिने स्वयंपाकीबरोबर स्वामीजींच्या जेवणात काचेचे तुकडे (विष) मिसळले. त्यामुळे स्वामीजींची प्रकृती ढासळली. त्याचवेळी उपचार सुरू झाले, मात्र त्यांची प्रकृती दिवसेंदिवस खालावतच गेली. त्यानंतर 30 ऑक्टोबर 1883 रोजी त्यांचे निधन झाले. स्वामीजींनी आपले संपूर्ण आयुष्य समाजसुधारणेसाठी वाहून घेतले. 59 वर्षे त्यांनी लोकांमध्ये स्वातंत्र्याची बीजे पेरली. तेव्हापासून या समाजसुधारकाची जयंती मोठ्या उत्सहाने साजरी केली जाते.