प्रातिनिधिक प्रतिमा (फोटो क्रेडिट: Pixbay)

एचआयव्ही (HIV) संसर्गाच्या प्रतिबंधासाठी एक क्रांतिकारी पाऊल उचलत, अमेरिकेच्या अन्न आणि औषध प्रशासनाने म्हणजेच, युनायटेड स्टेट्स फूड अँड ड्रग ॲडमिनिस्ट्रेशन (US FDA) ने गिलियड सायन्सेसच्या लेनाकॅपावीर (Lenacapavir) नावाच्या इंजेक्शनला एचआयव्ही प्रतिबंधासाठी मान्यता दिली. हे इंजेक्शन वर्षातून फक्त दोनदा घ्यावे लागते. हे इंजेक्शन प्री-एक्सपोजर प्रोफिलॅक्सिस (PrEP) म्हणून वापरले जाते आणि प्रौढ आणि 35 किलोपेक्षा जास्त वजन असलेल्या किशोरवयीन मुलांमध्ये एचआयव्ही संसर्ग रोखण्यासाठी प्रभावी ठरले आहे. साधारण 44 वर्षांहून अधिक काळ चाललेल्या या साथीच्या रोगावर मात करण्यासाठी हे औषध एक आशादायी साधन मानले जात आहे.

या औषधाला ‘येझटुगो’ (Yeztugo) या ब्रँड नावाने बाजारात आणले जाईल. 2024 मध्ये झालेल्या क्लिनिकल चाचण्यांमध्ये येझटुगोने 99.9% पेक्षा जास्त परिणामकारकता दाखवली. येझटुगो (लेनाकॅपावीर) हे कॅप्सिड इनहिबिटर नावाच्या औषधांच्या वर्गात मोडते, जे एचआयव्ही विषाणूच्या जीवनचक्रातील अनेक टप्प्यांवर अडथळा आणते. इतर प्री-एक्सपोजर प्रोफिलॅक्सिस (PrEP) औषधांप्रमाणे, जसे की गिलियडचीच दररोज घ्यावी लागणारी गोळी ट्रुवाडा किंवा जीएसके (GSK) दर दोन महिन्यांनी घ्यावे लागणारे इंजेक्शन ॲप्रेट्यूड, येझटुगोला वर्षातून फक्त दोनदा पोटात इंजेक्शनद्वारे दिले जाते. हे इंजेक्शन त्वचेखाली एक छोटा ‘डेपो’ तयार करते, ज्यामधून औषध हळूहळू शरीरात शोषले जाते, ज्यामुळे सहा महिन्यांपर्यंत संरक्षण मिळते.

येझटुगोच्या मान्यतेसाठी गिलियडने दोन मोठ्या क्लिनिकल चाचण्या, PURPOSE 1 आणि PURPOSE 2, घेतल्या, ज्यात एकूण 8,000 सहभागींचा समावेश होता. PURPOSE 1 ची उप-सहारा आफ्रिका आणि युगांडामधील 5,300 पेक्षा जास्त तरुण महिला आणि किशोरवयीन मुलींवर चाचणी घेण्यात आली. येझटुगो घेतलेल्या कोणालाही एचआयव्ही संसर्ग झाला नाही, तर ट्रुवाडा घेतलेल्या गटात 2% सहभागींना संसर्ग झाला. येझटुगो 98% प्रभावी ठरले.

PURPOSE 2 ची अमेरिका, आर्जेंटिना, ब्राझील, मेक्सिको, पेरू, दक्षिण आफ्रिका आणि थायलंडमधील 2,097 सिसजेंडर पुरुष आणि लिंग-विविध व्यक्तींवर चाचणी घेण्यात आली. येझटुगो गटात फक्त 2 सहभागींना संसर्ग झाला, ज्यामुळे 99.9% परिणामकारकता दाखवली. येझटुगोने ट्रुवाडापेक्षा 89% आणि पार्श्वभूमी एचआयव्ही घटनांपेक्षा 96% कमी संसर्ग दर दाखवला.

या परिणामांमुळे ‘सायन्स’ या शैक्षणिक नियतकालिकाने डिसेंबर 2024 मध्ये लेनाकॅपावीरला ‘2024 चा ब्रेकथ्रू ऑफ द इयर’ म्हणून घोषित केले.

येझटुगोच्या मान्यतेने एचआयव्ही प्रतिबंधात क्रांतीकारी बदल घडवण्याची क्षमता आहे. दररोज गोळी घेण्याऐवजी किंवा दर दोन महिन्यांनी इंजेक्शन घेण्याऐवजी, येझटुगोला वर्षातून फक्त दोनदा घ्यावे लागते, ज्यामुळे पालन करणे सोपे होते. हे इंजेक्शन खाजगीरित्या घेतले जाऊ शकते. यासह 99.9% पेक्षा जास्त परिणामकारकता आणि ट्रुवाडापेक्षा 89% जास्त प्रभावीपणा येझटुगोला इतर PrEP पर्यायांपेक्षा श्रेष्ठ बनवतो. (हेही वाचा: CT Scans Cause Cancer: धक्कादायक! सीटी स्कॅनमुळे दरवर्षी 1,03,000 लोकांना होतो कर्करोग; नवीन संशोधनातून मोठा खुलासा)

अहवालानुसार, येझटुगोची अमेरिकेतील यादी किंमत $28,218 प्रति वर्ष आहे, जी ट्रुवाडा ($24,000 प्रति वर्ष) आणि ॲप्रेट्यूड ($4,000 प्रति डोस) यांच्या किंमतीशी सुसंगत आहे. गिलियडने सांगितले की, अमेरिकेतील 75% विमा योजना 6 महिन्यांत आणि 90% 1 वर्षात येझटुगोला कव्हर करतील. पात्र विनाविमा रुग्णांना येझटुगो मोफत मिळू शकते. जागतिक स्तरावर, गिलियडने 120 कमी आणि मध्यम-उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये स्वस्त किमतीत लेनाकॅपावीर उपलब्ध करून देण्यासाठी सहा जेनेरिक उत्पादकांना परवाना दिला आहे. तसेच, या जेनेरिक आवृत्त्या बाजारात येईपर्यंत, गिलियड 2 दशलक्ष लोकांना नफा न घेता हे औषध पुरवठा करेल.