What is NATO? जाणून घ्या नक्की काय आहे 'नाटो' संघटना, त्याचा उद्देश आणि सध्या किती देश आहेत सामील

जेव्हा महायुद्धाची घटना घडली तेव्हा संपूर्ण जग घाबरले होते. अशी घटना पुन्हा घडू नये, अशी संपूर्ण जगाची इच्छा होती. हे सुनिश्चित करण्यासाठी जगातील अनेक देशांनी एकत्रितपणे संयुक्त राष्ट्रांची स्थापना केली. ही संस्था सामर्थ्यवान करण्यासाठी एक लष्करी संघटनाही तयार करण्यात आली. यानुसार, जर एखाद्या देशाने नियमांचे पालन केले नाही, तर लष्करी संघटनेकडून त्याच्यावर कठोर कारवाई केली जाईल. त्यासाठी त्यात सामील असलेल्या अनेक देशांनी आपले सैन्य आपापसात वाटून घेण्याचे ठरवले. अशा रीतीने अनेक देशांचे सैन्य एकत्र आल्यावर ही संघटना तयार झाली ज्याला ‘नाटो’ (NATO) असे नाव देण्यात आले.

नाटोचा फुल फॉर्म नॉर्थ अटलांटिक ट्रीटी ऑर्गनायझेशन (North Atlantic Treaty Organisation) असा आहे. नाटो ही एक लष्करी संघटना आहे ज्यामध्ये 30 देशांच्या सैन्याची मदत समाविष्ट आहे. ही एक आंतरसरकारी लष्करी संघटना आहे जी 4 एप्रिल 1949 रोजी स्थापन झाली. त्याचे दुसरे नाव अटलांटिक अलायन्स आहे. या अंतर्गत एखादा देश आपले सैन्य दुसऱ्या देशात पाठवतो जिथे त्यांना आंतरराष्ट्रीय प्रशिक्षण दिले जाते.

1945 मध्ये दुसरे महायुद्ध संपले, तेव्हा सोव्हिएत युनियन आणि अमेरिका महासत्ता बनले होते. त्यामुळे युरोपमध्ये संभाव्य धोक्याची शक्यता वाढली होती, त्यादृष्टीने फ्रान्स, ब्रिटन, नेदरलँड्स, बेल्जियम, लक्झेंबर्ग या देशांनी करार केला. या कराराला ब्रुसेल्सचा तह म्हणतात. त्यानुसार कोणत्याही देशावर हल्ला झाल्यास हे सर्व देश एकत्रितपणे एकमेकांना लष्करी मदत करतील, असा निर्णय घेण्यात आला. याशिवाय सामाजिक-आर्थिक मार्गाने एकमेकांना सहकार्य करण्याचा निर्धारही करण्यात आला.

नंतर, अमेरिकेने स्वतःला सर्वात शक्तिशाली बनवण्यासाठी सोव्हिएत युनियनला वेढा घालण्यास सुरुवात केली, जेणेकरून त्याचा प्रभाव संपुष्टात येईल. यूएसने संयुक्त राष्ट्रांच्या चार्टरच्या अनुच्छेद 15 अंतर्गत उत्तर अटलांटिक कराराचा ठराव ऑफर केला. या करारानुसार 1949 मध्ये जगातील 12 देशांनी स्वाक्षऱ्या केल्या होत्या. युनायटेड स्टेट्स व्यतिरिक्त ब्रिटन, नेदरलँड, नॉर्वे, पोर्तुगाल, बेल्जियम, आइसलँड, लक्झेंबर्ग, फ्रान्स, कॅनडा, इटली आणि डेन्मार्क या देशांचा समावेश होता. याशिवाय स्पेन, पश्चिम जर्मनी, तुर्की आणि ग्रीस यांनीही शीतयुद्धापूर्वी याचे सदस्यत्व घेतले होते. पुढे शीतयुद्ध संपल्यावर हंगेरी, पोलंड आणि झेक प्रजासत्ताकही त्यात सामील झाले. 2004 मध्ये आणखी 7 देश त्यात सामील झाले आणि अशाप्रकारे नाटोचे सध्या 30 सदस्य आहेत. (हेही वाचा: रशियाने युक्रेनवर हल्ला का केला? त्यामागे Vladimir Putin यांचा काय हेतू आहे? जाणून घ्या सविस्तर)

नाटो संघटना अमेरिकेचे अध्यक्ष हॅरी एस ट्रुमन यांनी संकलित केली होती. ज्या देशांना लोकशाही वाचवण्यात विश्वास होता आणि ज्यांना साम्यवादाचा धोका होता, अशा सर्व देशांचा नाटोच्या निर्मितीत समावेश करण्यात आला. नाटो अंतर्गत, सर्व सदस्य राष्ट्रांच्या सुरक्षेची काळजी घ्यावी लागेल, असा निर्णय घेण्यात आला. जर एखाद्या सदस्य देशावर कोणी हल्ला केला तर तो हल्ला त्या संघटनेवर होईल आणि म्हणूनच सर्वजण मिळून त्याचा सामना करतील. आता युक्रेनदेखील नाटोमध्ये सामील होऊ इच्छित आहे. नाटोचे मुख्यालय बेल्जियमची राजधानी ब्रुसेल्स येथे आहे.