Religion

प्यू रिसर्च सेंटरच्या (Pew Research Center) नुकत्याच प्रसिद्ध झालेल्या अहवालात, जागतिक धार्मिक लोकसंख्येच्या बदलांचा सविस्तर अभ्यास समोर आला आहे. ‘ग्लोबल रिलिजियस लँडस्केप’ या शीर्षकाखाली प्रकाशित या अहवालानुसार, 2010 ते 2020 या दशकात इस्लाम (Islam) हा सर्वात वेगाने वाढणारा धर्म ठरला आहे, त्याखालोखाल ख्रिश्चन धर्म आणि त्यानंतर कोणत्याही धर्माशी संलग्न नसलेले ‘नन्स’ (Nones) यांचा क्रमांक लागतो. 201 देशांतील 100,000 लोकांच्या धार्मिक संलग्नतेचा समावेश असलेला हा अहवाल लोकसंख्या वाढ आणि धार्मिक संलग्नता सोडण्याच्या प्रवृत्तींमुळे धार्मिक रचना कशी बदलत आहे, यावर प्रकाश टाकतो.

प्यू अहवालानुसार, 2010 ते 2020 या कालावधीत इस्लाम अनुयायांची संख्या 347 दशलक्षांनी वाढली, जी इतर सर्व धर्मांच्या एकत्रित वाढीपेक्षा जास्त आहे. 2020 मध्ये मुस्लिमांची जागतिक लोकसंख्या 2 अब्ज इतकी झाली, जी जगाच्या एकूण लोकसंख्येच्या 25.6% आहे, जी 2010 मधील 23.9% वरून वाढली. ही वाढ प्रामुख्याने नैसर्गिक लोकसंख्या वाढीमुळे, म्हणजेच जन्मदर मृत्यूदरापेक्षा जास्त असल्यामुळे, झाली आहे. मुस्लिम महिलांचा सरासरी प्रजनन दर 2015-2020 मध्ये 2.9 मुले इतका होता, जो गैर-मुस्लिम महिलांच्या 2.2 मुलांपेक्षा जास्त आहे.

याशिवाय, मुस्लिम लोकसंख्येचे सरासरी वय 24 वर्षे आहे, जे गैर-मुस्लिमांच्या 33 वर्षांपेक्षा लक्षणीयरीत्या कमी आहे, ज्यामुळे भविष्यातील वाढीला चालना मिळते. इस्लामच्या वाढीवर धार्मिक रूपांतरणाचा (Conversion) प्रभाव नगण्य आहे, कारण इस्लाम सोडणारे आणि स्वीकारणारे यांची संख्या जवळपास समान आहे. उप-सहारा आफ्रिका आणि मध्य-पूर्व-उत्तर आफ्रिका या भागांमध्ये मुस्लिम लोकसंख्येचा मोठा वाटा आहे, जिथे तरुण लोकसंख्या आणि उच्च जन्मदर यामुळे वाढीला गती मिळाली.

इंडोनेशिया (239 दशलक्ष), पाकिस्तान (227 दशलक्ष), भारत (213 दशलक्ष) आणि बांगलादेश (151 दशलक्ष) हे 2020 मध्ये सर्वाधिक मुस्लिम लोकसंख्या असलेले देश आहेत. दुसरीकडे, ख्रिश्चन धर्म 2020 मध्ये 2.3 अब्ज अनुयायांसह जगातील सर्वात मोठा धर्म राहिला, जो एकूण लोकसंख्येच्या 28.8% आहे. मात्र, 2010 मधील 30.6% च्या तुलनेत त्याचा वाटा 1.8 टक्के घसरला. या दशकात ख्रिश्चन अनुयायांची संख्या 122 दशलक्षांनी वाढली, परंतु ही वाढ जागतिक लोकसंख्या वाढीच्या तुलनेत कमी आहे. ख्रिश्चन लोकसंख्येच्या घसरणीचे प्रमुख कारण म्हणजे धार्मिक संलग्नता सोडणे. प्यूच्या अभ्यासानुसार, 117 देशांतील 18 ते 54 वयोगटातील डेटावरून असे दिसते की, प्रत्येक प्रौढ व्यक्ती जो ख्रिश्चन धर्म स्वीकारतो, त्याच्या तुलनेत तीन व्यक्ती ख्रिश्चन धर्म सोडतात. युरोप, उत्तर अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया आणि न्यूझीलंड यांसारख्या भागांमध्ये ही प्रवृत्ती सर्वात स्पष्ट आहे.

उप-सहारा आफ्रिकेत ख्रिश्चन लोकसंख्येचा सर्वात मोठा वाटा (31%) आहे, जिथे उच्च जन्मदरामुळे वाढ होत आहे. याउलट, युरोपमध्ये ख्रिश्चन लोकसंख्येचा वाटा कमी झाला आहे, आणि 2020 मध्ये उप-सहारा आफ्रिकेने युरोपला मागे टाकले आहे. धार्मिक संलग्नता नसलेले लोक, ज्यांना ‘नन्स’ म्हणतात, हे 2020 मध्ये 1.9 अब्ज लोकसंख्येसह तिसरे सर्वात मोठे गट आहे, जो जगाच्या 24.2% आहे, जो 2010 मधील 23.3% वरून वाढला आहे. या गटात नास्तिक, अग्नॉस्टिक आणि कोणत्याही धर्माशी संलग्न नसलेले लोक समाविष्ट आहेत.

‘नन्स’ची वाढ प्रामुख्याने ख्रिश्चन आणि बौद्ध धर्म सोडणाऱ्या लोकांमुळे झाली आहे. उत्तर अमेरिकेत ‘नन्स’चा वाटा 2010 मधील 17.2% वरून 2020 मध्ये 30.2% झाला, तर युरोपमध्ये तो 18.7% वरून 25.3% वर गेला. आशिया-पॅसिफिक भागात 78% ‘नन्स’ राहतात, त्यापैकी 67% एकट्या चीनमध्ये आहेत. ‘नन्स’ची लोकसंख्या वृद्ध आहे आणि त्यांचा प्रजनन दर कमी आहे, तरीही धार्मिक संलग्नता सोडण्याच्या प्रवृत्तीमुळे त्यांची संख्या 270 दशलक्षांनी वाढली. प्यूच्या मते, प्रत्येक व्यक्ती जी ‘नन्स’ गट सोडून धर्म स्वीकारते, त्याच्या तुलनेत 3.2 व्यक्ती धर्म सोडून ‘नन्स’ बनतात.

हिंदू धर्म 2020 मध्ये 1.2 अब्ज अनुयायांसह चौथ्या स्थानावर आहे, जो जगाच्या 14.9% आहे, जो 2010 मधील 15% वरून थोडा कमी आहे. या दशकात हिंदूंची संख्या 126 दशलक्षांनी वाढली, जी जागतिक लोकसंख्या वाढीच्या समान आहे. भारतात 95% हिंदू राहतात, तर मध्य-पूर्व-उत्तर आफ्रिका भागात स्थलांतरामुळे हिंदूंची संख्या 62% ने वाढली. हिंदू धर्मावर धार्मिक रूपांतरणाचा प्रभाव नगण्य आहे, आणि त्याची वाढ प्रामुख्याने नैसर्गिक लोकसंख्या वाढीवर अवलंबून आहे. (हेही वाचा: Saudi Arabia Suspends Block Work Visas: सौदी अरेबियाने निलंबित केले भारतासह 14 देशांसाठी ब्लॉक वर्क व्हिसा; जाणून घ्या कारण व याचा अर्थ)

बौद्ध धर्म हा एकमेव प्रमुख धर्म आहे ज्याची संख्या 2010 मधील 343 दशलक्ष वरून 2020 मध्ये 324 दशलक्षवर घसरली, म्हणजे 19 दशलक्षांची घट. ही घट प्रामुख्याने पूर्व आशियातील धार्मिक संलग्नता सोडण्यामुळे आणि कमी जन्मदरामुळे झाली. मात्र, अहवालात नमूद आहे की, बौद्ध धर्माच्या प्रभावाचे मोजमाप कठीण आहे, कारण अनेक लोक बौद्ध प्रथा पाळतात परंतु स्वतःला बौद्ध म्हणून ओळखत नाहीत. ज्यू लोकसंख्या 2010 मधील 14 दशलक्ष वरून 2020 मध्ये 15 दशलक्ष झाली, जी 6% वाढ आहे, परंतु त्यांचा जागतिक लोकसंख्येतील वाटा 0.2% स्थिर आहे. 45.9% ज्यू इस्रायलमध्ये राहतात, तर 41.2% उत्तर अमेरिकेत आहेत. इतर धर्म, जसे की शीख, बहाई, जैन आणि झोरोअस्ट्रियन, यांची एकूण लोकसंख्या 172 दशलक्ष आहे, जी 2% आहे.