Marathwada Liberation Day 2025: भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतरही मराठवाडा गुलाम का होता? वाचा संघर्षाची गाथा

Marathwada Mukti Sangram Din 2025: भारताचा स्वातंत्र्यसंग्राम हा केवळ दिल्ली, मुंबई किंवा कोलकाता पुरता मर्यादित नव्हता. देशाच्या कानाकोपऱ्यात, छोट्या खेड्यापाड्यांत आणि प्रांतीय भागांतही या लढ्याची ज्वाला पेटली होती. मराठवाडा हा त्यातील अत्यंत महत्त्वाचा प्रदेश. आज ज्या महाराष्ट्राचा तो अविभाज्य भाग आहे, तो एकेकाळी निजामशाहीच्या जोखडाखाली दडपला गेला होता. १७ सप्टेंबर १९४८ रोजी झालेल्या मराठवाडा मुक्ती दिनाने या प्रदेशाला खरी स्वातंत्र्याची पहाट दाखवली. ही गाथा संघर्ष, बलिदान आणि जनतेच्या अविचल इच्छाशक्तीची आहे.

मराठा साम्राज्य ते निजामशाही

शिवाजी महाराजांच्या नेतृत्वाखाली मराठवाड्यात स्वराज्याचा झेंडा फडकला. परंतु औरंगजेबाच्या मरणानंतर निजामशाहीला पुन्हा बळ मिळाले. ब्रिटिशांची मदत मिळाल्यामुळे निजामाने मराठा साम्राज्यावर वर्चस्व प्रस्थापित केले. नंतर जवळपास दोन शतकं हा भाग निजामशाहीच्या अधिपत्याखाली राहिला. करआकारणी, धार्मिक बंधने आणि सामाजिक विषमता यामुळे येथील जनता त्रस्त झाली. मराठी भाषा व संस्कृतीला दुय्यम वागणूक मिळू लागली.

सामाजिक व सांस्कृतिक चळवळी

निजामशाहीच्या दडपशाहीविरुद्ध समाजसुधारक आणि साहित्यिक पुढे सरसावले. महाराष्ट्र परिषद ही संस्था या लढ्याचे केंद्र बनली. प्रल्हाद कंठे, वसंतराव काळे, नारायण गोरखंडे यांसारख्या कार्यकर्त्यांनी मराठी भाषा, साहित्य आणि संस्कृतीचे जतन करण्याचे काम केले. आर्य समाजाने धार्मिक सुधारणांचा संदेश दिला. अस्पृश्यता, जातीभेद आणि अंधश्रद्धेविरुद्ध लढा देत त्यांनी शिक्षणाचा प्रसार केला. स्त्री-पुरुष समानता आणि सामाजिक एकात्मता यांची बीजे या काळातच रोवली गेली.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे योगदान

मराठवाड्याच्या दलित, शोषित समाजासाठी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आशेचा किरण ठरले. त्यांनी समाजाला संघटित केले, अन्यायाविरुद्ध आवाज उठवायला शिकवले. अस्पृश्यतेविरुद्धच्या त्यांच्या आंदोलनाने निजामशाहीच्या बेड्या तोडण्याची प्रेरणा दिली.

स्टेट काँग्रेसची स्थापना

१९३८ मध्ये हैदराबाद स्टेट काँग्रेसची स्थापना झाली. तिच्या माध्यमातून निजामशाहीविरुद्ध जनआंदोलन उभारले गेले. कार्यकर्त्यांनी सत्याग्रह, निदर्शने, मोर्चे काढून लोकशाहीचा संदेश दिला. यामध्ये अनेक कार्यकर्ते तुरुंगात गेले, छळ सहन केला; पण त्यांचा निर्धार ढळला नाही. या चळवळीमुळे मराठवाड्यात राजकीय जागृती वाढली. जनतेला स्वातंत्र्याचे महत्त्व उमगले.

स्वामी रामानंद तीर्थांचे नेतृत्व

या लढ्याला दिशा देणारे नेते म्हणजे स्वामी रामानंद तीर्थ. त्यांनी आपले आयुष्य या आंदोलनाला वाहून घेतले. गोविंदभाई श्रॉफ, शंकरराव चव्हाण, विठ्ठलराव देवस्थानकर, बाबासाहेब परांजपे यांसारखे नेतेही या लढ्यात पुढे आले. त्यांनी निजामशाहीच्या अत्याचारांना तोंड देत जनतेत आत्मविश्वास निर्माण केला. आंदोलन गावागावात पोहोचले आणि स्वातंत्र्याची ज्योत प्रत्येक घरात पेटली.

भारत स्वतंत्र, पण मराठवाडा अजून कैदेत

१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र झाला. मात्र निजामने भारतात विलीन होण्यास नकार दिला. तो स्वतंत्र राहण्याचा हट्ट धरून बसला. यामुळे मराठवाड्याची जनता पुन्हा संघर्षाच्या गर्तेत ढकलली गेली. निजामच्या पाठबळावर ‘रझाकार’ संघटना उभी राहिली. रझाकारांनी आंदोलकांवर, शेतकऱ्यांवर आणि सामान्य नागरिकांवर अमानुष अत्याचार केले. पण तरीही जनतेच्या मनातील स्वातंत्र्याची ज्वाला विझली नाही.

पोलिस ॲक्शन : ऑपरेशन पोलो

भारत सरकारने या परिस्थितीकडे गांभीर्याने लक्ष दिले. सप्टेंबर १९४८ मध्ये भारतीय सैन्याने ‘ऑपरेशन पोलो’ ही लष्करी कारवाई सुरू केली. फक्त पाच दिवसांत निजामशाहीचा पराभव झाला. १७ सप्टेंबर १९४८ रोजी निजामाने शरणागती पत्करली आणि मराठवाडा मुक्त झाला. जनतेने स्वातंत्र्याचा श्वास घेतला.

आजचा मुक्ती दिन

मराठवाडा मुक्ती दिन हा केवळ ऐतिहासिक दिवस नाही; तो संघर्षाची आठवण करून देणारा दिवस आहे. सामाजिक सुधारक, राजकीय नेते, शेतकरी, कामगार आणि सामान्य नागरिक यांच्या त्यागातून हा प्रदेश स्वतंत्र भारताचा अविभाज्य भाग बनला. आजही १७ सप्टेंबर हा दिवस मुक्ती दिन म्हणून मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. या दिवशी शहिदांना अभिवादन केले जाते, तरुण पिढीला संघर्षाची प्रेरणा दिली जाते. मराठवाडा मुक्ती गाथा म्हणजे अन्यायाविरुद्धच्या लढ्याची, त्यागाची आणि स्वाभिमानाची कहाणी आहे. ही कथा केवळ इतिहासापुरती मर्यादित नसून आजही लोकशाही, समानता आणि स्वातंत्र्य या मूल्यांची जाणीव करून देते.

(Social media brings you the latest breaking news, viral news from the world of social media including Twitter, Instagram and YouTube. The above post is embedded directly from the user's social media account. This body of content has not been edited or may not be edited by Latestly staff. Opinions appearing on social media posts and the facts do not reflect the opinions of Latestly, and Latestly assumes no responsibility for the same.)