Renouncing Citizenship Trend: भारतीय नागरिकत्व सोडण्याचा वाढता ट्रेंड, हजारो लोकांनी त्यागला मायदेश

भारतीय नागरिकत्व सोडण्याचा ट्रेण्ड सध्या मोठ्या प्रमाणावर सुरु झाल्याचे पुडे येत आहे. एका आकडेवारीनुसार, जानेवारी 2011 पासून अलिकडच्या काही काळापर्यंत जवळपास 1187 लोकांनी त्यांचे नागरिकत्व सोडले (Renouncing Citizenship) आहे. हे सर्व लोक भारतीय पासपोर्ट जमा (Passport Surrender) करुन विदेशातील विविध शहरांमध्ये स्थलांतरीत (Migration) होत आहेत. एका पाहणीत असेही पुढे आले आहे की, प्रामुख्याने गुजराती (Gujaratis) लोकांमध्ये हा कल विशेष वाढला असल्याचे पाहायला मिळते. हे लोक शिक्षण, व्यवसाय अथवा तत्सम इतर कारणांमुळे विदेशात जातात आणि तिथे जम बसवून तिथलेच नागरिकत्व स्वीकारतात.

भारतीय पासपोर्ट सोडण्याच्या संख्येत लक्षणीय वाढ

गुजरात राज्यातील सुरत, नवसारी, वलसाड आणि नर्मदा यांसह इतरही काही जिल्ह्यांमधील नागरिकांनी नागरिकत्वाचा त्याग करण्यावर भर दिल्याची माहिती प्रादेशिक पासपोर्ट कार्यालयातील डेटाच्या माध्यमातून पुढे येते. टीओआयने दिलेल्या वृत्तानुसार, गुजराती नागरिकांनी त्यांचे भारतीय पासपोर्ट सोडण्याच्या संख्येत लक्षणीय वाढ दर्शविली आहे. 2023 मध्ये, 485 पासपोर्ट जमा करण्यात आले होते, जे 2022 मध्ये नागरिकत्व सोडण्यात आलेल्या 241 पासपोर्टच्या दुप्पट होते. मे 2024 च्या सुरुवातीस, ही संख्या आधीच 244 वर पोहोचली होती. (हेही वाचा, Passport Verification New Rule: पासपोर्ट पडताळणी प्रक्रियेत बदल, आता अर्जदारांना पडताळणीसाठी पोलीस स्टेशनला जाण्याची गरज नाही)

30-45 वयोगटातील ट्रेण्ड वाढला

आत्मसमर्पण केलेले बहुतेक पासपोर्ट 30-45 वयोगटातील व्यक्तींचे होते, जे प्रामुख्याने युनायटेड स्टेट्स, युनायटेड किंगडम, कॅनडा आणि ऑस्ट्रेलियामध्ये स्थायिक झाले होते. संसदीय माहितीनुसार या आकडेवारीला पुष्टी मिळते. संसदेतील माहिती हे दर्शविते की गुजरातमधील 22,300 लोकांनी 2014 ते 2022 दरम्यान त्यांचे नागरिकत्व सोडले आहे. दिल्ली आणि पंजाबनंतर नागरिकत्त्व सोडण्यात गुजरात देशात तिसऱ्या स्थानावर आहे. (हेही वाचा, Phone Numbers On Passport: नूतनीकरणासाठी जमा केलेला पासपोर्ट पाहून अधिकाऱ्यांना धक्का; कच्चा हिशोब आणि फोन नंबर्सनी भरली होती पाने (Watch Video))

भारतीयांना खुणावताहेत विदेशातील पायाभूत सुविधा

पासपोर्ट सरेंडरमध्ये कोविडनंतरची वाढ लक्षणीय आहे. अहमदाबादमधील एका प्रादेशिक पासपोर्ट अधिकाऱ्याने यांनी या वाढीचे श्रेय दूतावास पुन्हा सुरू करणे आणि दोन वर्षांच्या साथीच्या निर्बंधानंतर नागरिकत्व प्रक्रिया पुन्हा सुरू केल्यामुळे दिले. आणखी एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने नाव न सांगण्याच्या अटीवर म्हटले की, अनेक तरुण अभ्यासासाठी परदेशात जातात आणि शेवटी तेथेच स्थायिक होतात. ज्यामुळे पासपोर्ट सरेंडर होण्याच्या प्रमाणात वाढ होते. गुंतवणूकदार व्हिसा सल्लागार ललित अडवाणी यांनी भारतात उच्च राहणीमान असूनही, परदेशात चांगल्या पायाभूत सुविधा आणि जीवनाचा दर्जा शोधणाऱ्या व्यावसायिकांमध्ये गुंतवणूकदार व्हिसासाठी वाढती पसंती अधोरेखित केली.

कोविडनंतर बदलले समिकरण

पासपोर्ट अभ्यासक मात्र, या वाढत्या कलाचे विश्लेषन करताना प्रामुख्याने तीन घट विचारात घेतात: विद्यार्थी म्हणून जाणे, थेट स्थलांतरण आणि व्यवसाय. सन 2012 पासून विशेषतः 2013-2014 नंतर परदेशात जाऊ इच्छिणाऱ्या लोकांमध्ये वाढ झाल्याचे ते सांगतात. परदेशात गेलेल्या अधिक व्यक्तींना परदेशी नागरिकत्व मिळाल्याने 2028 पर्यंत पासपोर्ट आत्मसमर्पण करणाऱ्यांच्या संख्येत लक्षणीय वाढ होईल, असा अंदाजही ते व्यक्त करतात.

देश-विशिष्ट कोट्यामुळे व्यवसाय व्हिसासाठी अर्ज करणाऱ्या लोकांची संख्या मर्यादित असल्याचेही देसाई यांनी नमूद केले. त्याने एका मित्राचे उदाहरण शेअर केले ज्याने 2018 मध्ये EB5 व्हिसासाठी 4 कोटी रुपयांपेक्षा जास्त गुंतवणूक करून अर्ज केला होता आणि जवळपास सहा वर्षांनंतरही नागरिकत्वासाठी रांगेत उभा आहे.

भारतीय नागरिकत्वाचा त्याग करणाऱ्या आणि परदेशी नागरिकत्व प्राप्त करणाऱ्यांना आत्मसमर्पण प्रमाणपत्र दिले जाते. पासपोर्ट कायदा 1967 नुसार, भारतीय पासपोर्ट धारकांनी परदेशी नागरिकत्व प्राप्त केल्यानंतर त्यांचे पासपोर्ट आत्मसमर्पण करणे आवश्यक आहे. तीन वर्षांच्या आत केल्यास दंड नाही. मात्र, तीन वर्षांनंतर 10,000 ते 50,000 रुपयांपर्यंतचा दंड आकारला जाऊ शकतो.