UNEP Lifetime Achievement Award 2024: ज्येष्ठ पर्यावरणवादी माधव गाडगीळ यांना UNEP चा जीवनगौरव पुरस्कार
गाडगीळ अहवाल आणि भारतातील पहिल्या जैवक्षेत्र राखीव क्षेत्रासह त्यांच्या अभूतपूर्व योगदानासाठी त्यांना मान्यता मिळाली.
संयुक्त राष्ट्र पर्यावरण कार्यक्रम (UNEP) ने प्रख्यात भारतीय पर्यावरणवादी माधव गाडगीळ (Madhav Gadgil) यांना जीवनगौरव पुरस्काराने (Lifetime Achievement Award) सन्मानित केले आहे. हा संयुक्त राष्ट्रांचा सर्वोच्च पर्यावरण सन्मान आहे. या पुरस्कारामुळे गाडगीळ यांचे नाव आता हॉल ऑफ फेममध्ये डेव्हिड ॲटनबरो (David Attenborough) आणि जोन कार्लिंग (Joan Carling) यांसारख्या प्रतिष्ठित विजेत्यांमध्ये गणले गेले आहे. दरम्यान, एकूण सहा जण चॅम्पियन्स ऑफ द अर्थ 2024 पुरस्काराचे मानकरी ठरले आहेत.
ऑफ द अर्थ 2024 पुरस्काराचे मानकरी
UNEP च्या चॅम्पियन्स ऑफ द अर्थ 2024 पुरस्कारासाठी निवड झालेल्या विजेत्यांचा समावेश खालील प्रमाणे:
- Amy Bowers Cordalis आणि Gabriel Paun यांना प्रेरणा आणि कृतीसाठी.
- लु क्यूई यांना विज्ञान आणि नवीन उपक्रमासाठी .
- सेकेम यांना उद्योजकीय दृष्टीसाठी.
- सोनिया गुजजारा यांना धोरणात्मक नेतृत्वासाठी .
UNEP कडून एक्स पोस्टद्वारे घोषणा
पुरस्काराबाबतची घोषणा भारतातील संयुक्त राष्ट्रांच्या मिशनने एक्स (पूर्वीचे ट्विटर) वर शेअर केली होती. ज्यामध्ये म्हटले होते की, "भारतीय पर्यावरणशास्त्रज्ञ माधव गाडगीळ हे पृथ्वी 2024 च्या सहा UNEP चॅम्पियन्सपैकी आहेत, जे पर्यावरण पुनर्संचयित करण्याच्या प्रयत्नांमध्ये आघाडीवर आहेत. त्यांना जीवनगौरव पुरस्कार देऊन सन्मानित करण्यात येत आहे." (हेही वाचा, State Government Literary Awards: राज्य शासनाच्या वाङ्मय पुरस्कारांची घोषणा; ज्येष्ठ साहित्यिक भारत सासणे यांना जीवनगौरव पुरस्कार जाहीर)
माधव गाडगीळ यांचे योगदान
यूएनईपीने पर्यावरण संवर्धन आणि संशोधनात माधव गाडगीळ यांच्या व्यापक योगदानावर प्रकाश टाकला. पर्यावरणाचे प्रणेते असलेल्या गाडगीळ यांनी सात पुस्तके आणि 200 हून अधिक वैज्ञानिक शोधनिबंध लिहिले आहेत. त्यांच्या गाडगीळ अहवाल या महत्त्वाच्या कार्यात भारतातील सर्वात जैवविविध प्रदेशांपैकी एक असलेल्या पर्यावरणीयदृष्ट्या संवेदनशील असलेल्या पश्चिम घाटांचे संरक्षण करण्याच्या गरजेवर भर देण्यात आला. (हेही वाचा, Tejas Thackeray आणि टीमकडून सापाच्या नव्या प्रजातीचा शोध)
युएनईपीच्या कार्यकारी संचालक इंगर अँडरसन यांनी गाडगीळ यांच्या कामगिरीचे कौतुक केले आणि सांगितले की, "आपले जग अनुभवत असलेल्या निसर्गाच्या विनाशकारी हानीवर उपाय शोधण्यात विज्ञान आपल्याला मदत करू शकते. माधव गाडगीळ यांनी अनेक दशकांपासून हे दाखवून दिले आहे. भारताच्या पर्यावरणीय आव्हानांवर कायमस्वरूपी उपाय तयार करत, सामुदायिक ज्ञानाचा आदर करत, त्यांच्या कार्यात प्रगत संवर्धन आहे ".
यूएनईपीकडून गाडगीळ यांच्या नावाची घोषणा
माधव गाडगीळ यांची प्रमुख कामगिरी
- सेंटर फॉर इकोलॉजिकल सायन्सेसः गाडगीळ यांनी भारतीय विज्ञान संस्थेत या केंद्राची स्थापना केली, जिथे त्यांनी 1986 मध्ये भारताचे पहिले जीवावरण राखीव क्षेत्र, नीलगिरी जीवावरण राखीव क्षेत्र स्थापन केले.
- कायदेशीर कामगिरी: भारताच्या जैविक विविधता कायद्याला आकार देण्यात आणि वन हक्क कायद्याची अंमलबजावणी करण्यात, स्थानिक परिसंस्थांमधील जैवविविधतेचे निरीक्षण करण्यासाठी वन समुदायांना सक्षम करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.
- सरकारी सल्लागार भूमिकाः पंतप्रधानांच्या वैज्ञानिक सल्लागार मंडळासह अनेक सरकारी समित्यांवर काम केले.
गाडगीळ यांना मिळाले पुरस्कार आणि मान्यता
माधव गाडगीळ यांच्या आजीवन योगदानामुळे त्यांना अनेक पुरस्कार मिळाले आहेत, ज्यात खालील गोष्टींचा समावेश आहेः
- पद्मश्री आणि पद्मभूषण (भारताचा सर्वोच्च नागरी सन्मान)
- पर्यावरणातील कामगिरीसाठी टायलर पुरस्कार.
- व्हॉल्वो पर्यावरण पुरस्कार
दरम्यान, यूएनईपीने नमूद केले की गाडगीळ यांच्या प्रयत्नांमुळे पर्यावरणीय आव्हानांविरुद्ध भारताचा लढा लक्षणीयरीत्या बळकट झाला आहे. विज्ञान, सामुदायिक सहभाग आणि धोरण अंमलबजावणी यांच्यातील सुसंवादी संतुलनावर भर देत, त्यांचे कार्य जागतिक संवर्धनाच्या प्रयत्नांना प्रेरणा देत आहे.