Mahashivratri 2023: महाशिवरात्री निमित्त भीमाशंकर, त्र्यंबकेश्वर, घृष्णेश्वसह सह 12 ज्योतिर्लिंगांच्या स्थापनेमागच्या 'या' रंजक गोष्टी तुम्हाला माहिती आहेत का?

Mahashivratri 2023: हिंदू धर्मात महाशिवरात्रीच्या व्रताला विशेष महत्त्व आहे. हा सण देशभरात मोठ्या थाटामाटात साजरा केला जातो. हिंदू कॅलेंडरनुसार, फाल्गुन महिन्यातील कृष्ण पक्षातील चतुर्दशी तिथीला महाशिवरात्रीचा उपवास केला जातो. महाशिवरात्री साजरी करण्यामागे दोन कथा प्रचलित आहेत. त्यानुसार या दिवशी माता पार्वती आणि भगवान शिव यांचा विवाह झाला. दुसरीकडे, दुसर्‍या पौराणिक कथेनुसार, फाल्गुन कृष्ण चतुर्दशीला महानिषीत काळात करोडो सूर्यांच्या प्रभावाने भगवान शिव लिंगाच्या रूपात प्रकट झाले. या दिवशी भगवान शंकराची विधिवत पूजा करण्यासोबत व्रत केल्यास शुभ फळ मिळते.

असं म्हटलं जात की, महादेवाच्या या 12 ज्योतिर्लिंगांचे दर्शन होईपर्यंत तुमचे आध्यात्मिक जीवन पूर्ण होऊ शकत नाही. हिंदू मान्यतेनुसार ज्योतिर्लिंग हे सामान्य शिवलिंग नाही. असे म्हणतात की या सर्व 12 ठिकाणी भोलेनाथ स्वतः प्रकट झाले, त्यानंतर या ज्योतिर्लिंगांचा जन्म तेथे झाला. आम्ही तुम्हाला या 12 ज्योतिर्लिंगांविषयी सांगणार आहोत. चला तर मग भगवान शिवाच्या या 12 पवित्र ज्योतिर्लिंगांबद्दल जाणून घेऊया...(हेही वाचा - Shivgarjana Lyrics in Marathi: जाणून घ्या छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जयघोषासाठी दिली जाणारी शिवगर्जना व त्यातील प्रत्येक शब्दाचा अर्थ)

सोमनाथ-

सोमनाथ हे भारतातील सर्वात प्रसिद्ध आणि सर्वात मोठे ज्योतिर्लिंग आहे. गुजरातमध्ये वसलेले सोमनाथ हे भाविकांच्या श्रद्धेचे केंद्र आहे. हे ज्योतिर्लिंग केवळ पवित्रच नाही तर अत्यंत मौल्यवानही आहे. हे ज्योतिर्लिंग 16 वेळा मोडले गेले आणि नंतर पुन्हा बांधले गेले. सोमनाथची कहाणी खूपच रंजक आहे. असे म्हणतात की चंद्राने राजा दक्षाच्या सर्व 27 मुलींशी विवाह केला. पण तो फक्त रोहिणीवरच प्रेम करायचा. त्यामुळे दक्षच्या बाकीच्या मुली नेहमी उदास आणि दुःखी होत्या. एके दिवशी राजा दक्षाचा संयम तुटला आणि त्याने चंद्राला शाप दिला की तो आपली सर्व चमक गमावेल. या शापाच्या प्रभावामुळे चंद्राचा प्रकाश गेला आणि संपूर्ण जग अंधारात बुडाले. बिघडलेली परिस्थिती पाहून सर्व देवतांनी दक्षाला चंद्राला क्षमा करण्यास सांगितले. पुष्कळ प्रयत्नांनंतर, दक्षाने सांगितले की जर चंद्राने भगवान शिवाची कठोर तपश्चर्या केली तर त्याला पुन्हा प्रकाश मिळेल. यानंतर लगेचच चंद्राने घोर तपश्चर्या केली, त्यामुळे भोलेनाथ प्रसन्न झाले आणि त्यांनी आपला प्रकाश चंद्राला परत केला. सोमनाथच्या पहिल्या ज्योतिर्लिंगाची स्थापना येथूनच झाली.

मल्लिकार्जुन ज्योतिर्लिंग -

हे आंध्र प्रदेशात आहे. हे देशातील दुसरे प्रसिद्ध ज्योतिर्लिंग आहे. या ज्योतिर्लिंगाची कथा अशी आहे - प्राचीन काळी असे सांगितले जाते की एकदा माता पार्वती आणि भगवान शिव देखील कोंडीत सापडले होते. दोघांनाही ठरवता येत नव्हते की आधी गणेशाचे लग्न करावे की कार्तिकेयाचे? त्यानंतर दोघांनी मिळून एक स्पर्धा आयोजित केली. यानुसार, गणेश आणि कार्तिकेय यांच्यापैकी जो कोणी संपूर्ण पृथ्वीची प्रदक्षिणा केल्यानंतर प्रथम येईल, त्याचे प्रथम लग्न केले जाईल. यानंतर लगेचच कार्तिकेय आपल्या मोरावर फिरायला निघाला, तर गणेशाने माता पार्वती आणि शिवाभोवती प्रदक्षिणा घातली. असे विचारले असता गणेशने सांगितले की, त्याचे आई-वडील त्याच्यासाठी जग आहेत. त्यामुळेच त्यांनी त्यांना चक्कर मारली. हे ऐकून माता पार्वती आणि भगवान शिव इतके प्रसन्न झाले की त्यांनी गणेशाचा विवाह विश्वरूपमच्या दोन्ही मुली रिद्धी आणि सिद्धी यांच्याशी केला. हे पाहून कार्तिकेयाला खूप वाईट वाटले आणि त्याने ठरवले की तो कधीही लग्न करणार नाही.

यानंतर ते श्री सैला पर्वतावर रवाना झाले आणि तेथे त्यांचे पुढील आयुष्य व्यतीत केले. जेव्हा आई पार्वती आणि शिवाला हे कळले तेव्हा ते दोघेही तिला भेटायला गेले. माता पार्वती पौर्णिमेच्या दिवशी त्याला भेटली. तिथे अमावस्येच्या दिवशी भगवान शिव त्यांना भेटायला आले. अशा प्रकारे मल्लिकार्जुन ज्योतिर्लिंगाची स्थापना झाली.

महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंग -

महाकालेश्वर हे भारतातील तिसरे प्रसिद्ध ज्योतिर्लिंग आहे. हे ज्योतिर्लिंग उजैनच्या रुद्र सागर तलावाजवळ बांधले आहे. पूर्वी चंद्रसेन नावाच्या राजाचे राज्य होते असे मानले जाते. ते शिवाचे परम भक्त होते आणि तिथले लोकही महादेवाची पूजा करत असत. एकदा राजा रिपुदमनने चंद्रसेनच्या महालावर हल्ला केला. त्याला मायावी राक्षसी प्रदूषणाची साथ होती जी कधीकधी अदृश्य होऊ शकते. त्या राक्षसाने तिथल्या लोकांवर अत्याचार केले आणि संपूर्ण राजवाडा उध्वस्त केला. तेव्हा तिथल्या लोकांनी भगवान शिवाचे स्मरण करून मदतीची याचना केली.

ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंग -

ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंग मध्य प्रदेशात आहे. या ज्योतिर्लिंगाची स्थापना नर्मदा नदीजवळील शिवपुरी बेटावर आहे. ओंकारेश्वर म्हणजे ओंकारेश्वराचा स्वामी. पुराणानुसार, एकदा येथे देव आणि असुरांमध्ये मोठे युद्ध झाले, ज्यामध्ये असुरांनी देवांचा पराभव केला. यानंतर सर्वांनी भगवान भोलेनाथांना येऊन त्यांचे रक्षण करण्याची प्रार्थना केली. देवतांची विनंती मान्य करून भगवान शिव तेथे आले आणि त्यांनी त्या राक्षसांचा वध केला. अशा प्रकारे तेथे ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंगाची स्थापना झाली.

वैद्यनाथ ज्योतिर्लिंग -

हे प्रसिद्ध वैद्यनाथ ज्योतिर्लिंग झारखंडमध्ये आहे. येथे पूजा केल्याने तुमचे सर्व संकट दूर होतात अशी श्रद्धा आहे. या ज्योतिर्लिंगाची कथा महान विद्वान आणि राक्षस रावणाशी संबंधित आहे. असे म्हणतात की एकदा दशानन हिमालयात परमेश्वराची अत्यंत कठोर तपश्चर्या करत होता. तो एक एक करून आपली सर्व मस्तकी भगवान शंकराला अर्पण करत होता. नववे मस्तक अर्पण करताच महादेव प्रकट झाले आणि त्यांनी रावणाला वरदान मागायला सांगितले. तेव्हा रावणाने सांगितले की त्याने आपल्यासोबत लंकेत जावे आणि तेथे आपली स्थापना करावी.

भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग -

भीमाशंकर ज्योतिर्लिंगाला इतिहासात बरीच मान्यता आहे. हे ज्योतिर्लिंग पुण्यातील सह्याद्री परिसरात आहे. या ज्योतिर्लिंगाची कथा कुंभकरणाचा पुत्र भीमाशी संबंधित आहे. असे म्हणतात की जेव्हा भीमाला समजले की रामाच्या रूपात भगवान विष्णूने आपल्या वडिलांना मारले, तेव्हा तो खूप रागावला आणि त्याने बदला घेण्याचे ठरवले. नंतर त्याने कठोर तपश्चर्या केली, यामुळे भगवान ब्रह्मदेव प्रसन्न झाले आणि त्यांना त्यांच्या इच्छेनुसार अनेक दिव्य शक्ती बहाल केल्या. वरदान मिळताच भीमाने संपूर्ण पृथ्वीचा नाश करण्यास सुरुवात केली. त्याने भगवान शिवाच्या प्रखर भक्ताशीही युद्ध केले आणि त्याला तुरुंगात टाकले.

पृथ्वीवरील हा अत्याचार पाहून सर्व देवता अस्वस्थ आणि व्याकूळ झाले. या राक्षसाचा वध करण्यासाठी त्यांनी भगवान शंकराची प्रार्थना केली. मग महादेव आणि भीमामध्ये घनघोर युद्ध झाले आणि महादेवाने त्याला धूळ चाटून टाकली. मग सर्व देवतांच्या विनंतीवरून तो तिथेच राहिला आणि त्याला एक नवीन नाव मिळाले - भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग. युद्धाच्या वेळी भगवान शंकराच्या जमिनीवर घाम फुटला, त्यामुळे भीमा नदीचा उगम तेथे झाला, असे मानले जाते.

रामेश्वरम ज्योतिर्लिंग -

सर्वात प्रसिद्ध आणि लोकप्रिय ज्योतिर्लिंग म्हणजे रामेश्वरम. तामिळनाडूमध्ये असलेले हे ज्योतिर्लिंग रामायणाशी संबंधित आहे. माता सीतेच्या शोधात भगवान राम रामेश्वरमला पोहोचले तेव्हा ते तिथे थोडा वेळ विश्रांतीसाठी थांबले.

घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग -

घृष्णेश्वर मंदिर हे महाराष्ट्रातील औरंगाबादजवळील दौलताबादपासून 11 किमी अंतरावर मीर दूर वेरूळगाव येथे आहे. घृष्णेश्वर मंदिर हे घर्णेश्वर ज्योतिर्लिंग आणि धुष्मेश्वर मंदिर म्हणून ओळखले जाते आणि शिवपुराणात उल्लेख केलेल्या भगवान शिवाच्या 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे. हे मंदिर देवी अहिल्याबाई होळकर यांनी बांधले.

नागेश्वर ज्योतिर्लिंग -

नागेश्वर ज्योतिर्लिंग द्वारकेच्या कृष्ण नगरीमध्ये आहे. असे मानले जाते की हे ज्योतिर्लिंग सर्व प्रकारच्या विषाच्या प्रभावापासून सुरक्षित आहे. या ज्योतिर्लिंगाची स्थापनाही द्वारकेत एका भक्ताच्या कृपेने झाली. एकदा दारुका नावाच्या राक्षसाने शिवभक्त सुप्रियाला पकडले. तिच्यासोबत त्या राक्षसाने इतर अनेक महिलांना तुरुंगात डांबून ठेवले होते. त्यानंतर सुप्रियाने सर्वांना ओम नमः शिवाय चा जप करण्यास सांगितले. दारुकाला याची माहिती मिळताच तो सुप्रियाला मारण्यासाठी निघाला. पण नंतर महादेव प्रकट झाला आणि त्याने त्या दुष्ट राक्षसाचा वध केला. अशा प्रकारे द्वारकेच्या भूमीवर नागेश्वर ज्योतिर्लिंगाची स्थापना झाली.

काशी विश्वनाथ ज्योतिर्लिंग -

हे जगप्रसिद्ध ज्योतिर्लिंग वाराणसीच्या घाटावर गंगेजवळ आहे. असे म्हणतात की, जो कोणी आपल्या जीवनाचा शेवटचा श्वास येथे घेतो त्याला थेट मोक्ष प्राप्त होतो. एक नाही तर अनेक कथा या ज्योतिर्लिंगाच्या चर्चेचा केंद्रबिंदू आहेत. सर्वात प्रसिद्ध कथा ब्रह्माजी आणि विष्णू यांच्यातील फरकांबद्दल आहे.

त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग -

नाशिकमध्ये असलेल्या त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंगाला बरीच ओळख आहे. गोदावरी नदीचे अस्तित्वही या ज्योतिर्लिंगामुळेच निर्माण झाल्याचे सांगितले जाते. शिवपुराणानुसार गौतम ऋषी खूप प्रसिद्ध होते. त्यांना वरुणकडून वरदान मिळाले होते की त्यांना कधीही अन्नधान्याची कमतरता भासणार नाही. पण जेव्हा इतर देवांना याचा हेवा वाटू लागला तेव्हा त्यांनी आपल्या धान्याच्या वर एक गाय सोडली. ती गाय पाहून ऋषींनी त्या गायीचा वध केला. नंतर त्याला याचे वाईट वाटले आणि त्याने भगवान शंकराची पूजा केली. मग महादेवाने गंगादेवीला ऋषींच्या क्षेत्रातून जाण्यास सांगितले, जेणेकरून तिची सर्व पापे धुऊन जातील. अशा प्रकारे त्यांची नाशिकमध्ये त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग म्हणून स्थापना झाली.

केदारनाथ ज्योतिर्लिंग -

केदारनाथ हे चार धामांपैकी सर्वात महत्त्वाचे मानले जाते. त्या पवित्र ठिकाणी केदारनाथ ज्योतिर्लिंगाची स्थापना झाली. भगवान शिव नेहमी केदारनाथमध्ये निवास करतात आणि जो कोणी तेथे जातो त्याच्या सर्व मनोकामना पूर्ण होतात. या ज्योतिर्लिंगाच्या संदर्भात एक कथा खूप प्रसिद्ध आहे. भगवान ब्रह्मदेवाला नर आणि नारायण असे दोन पुत्र होते असे म्हणतात. या दोघांचा जन्म द्वापार युगात कृष्ण आणि अर्जुन म्हणून झाला. नर आणि नारायण हे भगवान भोलेनाथांचे महान भक्त होते, म्हणून त्यांनी बद्रीनाथमध्ये स्वतःचे शिवलिंग बनवले होते आणि त्यासमोर बसून दोघेही घोर तपश्चर्या करत असत.

त्या शिवलिंगावर भगवान शिव रोज दर्शन देत असत असे म्हणतात. एके दिवशी त्या दोन्ही मुलांवर भोलेनाथ इतका प्रसन्न झाला की त्याने दोघांना वरदान मागायला सांगितले. तेव्हा दोघांनी सांगितले की तू कायमचा या ठिकाणी स्थायिक हो. भगवान शिवाने त्यांची इच्छा पूर्ण केली आणि अशा प्रकारे केदारनाथ ज्योतिर्लिंगाची स्थापना झाली.