UPSC | Representational Image (Photo Credits: PTI)

केंद्रीय लोकसेवा आयोगाने (UPSC) ‘प्रतिभा सेतू’ (Pratibha Setu) नावाचा एक नाविन्यपूर्ण उपक्रम सुरू केला, ज्यामुळे यूपीएससीच्या सर्व परीक्षा टप्प्यांमधून यशस्वीपणे उत्तीर्ण होऊनही, ज्यांना अंतिम गुणवत्ता यादीत स्थान मिळाले नाही, अशा 10,000 पेक्षा जास्त उमेदवारांना करिअरच्या नव्या संधी उपलब्ध होणार आहेत. हा उपक्रम पूर्वी ‘पब्लिक डिस्क्लोजर स्कीम’ (PDS) म्हणून ओळखला जात होता, परंतु आता त्याला ‘प्रतिभा सेतू’ असे नाव देण्यात आले आहे, ज्याचा अर्थ ‘प्रतिभेचा पूल’ असा आहे.

'प्रतिभा सेतू' नावाच्या या पोर्टलवर नागरी सेवा परीक्षेत कमी गुणांमुळे गुणवत्ता यादीत स्थान न मिळालेल्या उमेदवारांचा डेटा सार्वजनिक केला जाईल. या डेटाच्या माध्यमातून केंद्र सरकारचे विविध विभाग आणि खाजगी कंपन्या उमेदवारांशी संपर्क साधू शकतील आणि त्यांच्या पात्रतेनुसार त्यांना नोकऱ्या देऊ शकतील. या योजनेद्वारे, केंद्र सरकार, सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रम (PSUs), स्वायत्त संस्था आणि खासगी कंपन्यांना या उच्च-गुणवत्तेच्या उमेदवारांच्या प्रोफाइल्सचा प्रवेश मिळेल, ज्यामुळे त्यांना योग्य नोकरीच्या संधी मिळू शकतील.

यूपीएससीच्या परीक्षा या भारतातील सर्वात कठीण आणि प्रतिष्ठित परीक्षा मानल्या जातात, ज्यामध्ये दरवर्षी लाखो उमेदवार सहभागी होतात. 2024-25 मध्ये, सुमारे 13.4 लाख उमेदवारांनी प्रिलिम्स परीक्षेसाठी अर्ज केले, त्यापैकी केवळ 14,627 उमेदवार मेन्ससाठी पात्र ठरले, आणि त्यापैकी 2,000 ते 3,000 उमेदवारच मुलाखतीसाठी निवडले गेले. मर्यादित जागांमुळे आणि उच्च स्पर्धेमुळे, अनेक उमेदवार सर्व टप्प्यांवर उत्कृष्ट कामगिरी करतात मात्र अंतिम यादीत स्थान मिळवू शकत नाहीत.

या उमेदवारांच्या प्रतिभेचा आणि मेहनतीचा सन्मान करण्यासाठी, यूपीएससीने 2018 मध्ये पब्लिक डिस्क्लोजर स्कीम सुरू केली, जी प्रथम संयुक्त वैद्यकीय सेवा परीक्षा 2017 साठी लागू करण्यात आली. आता, या योजनेचा विस्तार करून आणि तिला अधिक प्रभावी बनवून, यूपीएससीने तिला ‘प्रतिभा सेतू’ असे नाव दिले आहे, ज्याचा अर्थ ‘Professional Resource And Talent Integration- Bridge for Hiring Aspirants’ असा आहे. उमेदवारांचा डेटा त्यांच्या परवानगीने पोर्टलवर अपलोड केला जाईल. सरकारी विभाग आणि कंपन्या या डेटाच्या आधारे उमेदवारांची निवड करू शकतील आणि त्यांना नोकऱ्या देऊ शकतील.

प्रतिभा सेतू हा एक सुरक्षित डिजिटल मंच आहे, ज्याद्वारे यूपीएससी उमेदवार आणि सत्यापित नियोक्ते यांच्यात थेट जोडणी होते. जे उमेदवार यूपीएससीच्या सर्व टप्प्यांमधून (प्रिलिम्स, मेन्स, आणि मुलाखत) उत्तीर्ण झाले, परंतु अंतिम गुणवत्ता यादीत स्थान मिळाले नाही, त्यांना यूपीएससीकडून या योजनेत सहभागी होण्यासाठी आमंत्रित केले जाते. सहभाग ऐच्छिक आहे, आणि उमेदवारांनी त्यांचा बायोडेटा (शैक्षणिक पात्रता, परीक्षा कामगिरी, आणि संपर्क तपशील) सामायिक करण्यास संमती द्यावी लागते. (हेही वाचा: Polytechnic Curses: पॉलिटेक्निक अभ्यासक्रमासाठी अर्ज सादर करणास मुदतवाढ; शिक्षणमंत्री चंद्रकांत पाटील यांचे निर्देश, जाणून घ्या नवी तारीख व कुठे कराल अर्ज)

केंद्र सरकारचे मंत्रालये, स्वायत्त संस्था, आणि खासगी कंपन्या यूपीएससीच्या पोर्टलवर नोंदणी करतात. खासगी कंपन्यांनी त्यांचा कॉर्पोरेट आयडेंटिफिकेशन नंबर (CIN) सादर करणे आवश्यक आहे, ज्याची सत्यता कॉर्पोरेट व्यवहार मंत्रालयाद्वारे तपासली जाते. त्यानंतर नियोक्ते उमेदवारांच्या शैक्षणिक पात्रता, परीक्षा विषय, आणि संपर्क तपशील यासारख्या माहितीचा प्रवेश मिळवू शकतात. संवेदनशील किंवा वैयक्तिक माहिती सामायिक केली जात नाही.

पुढे नियोक्ते योग्य उमेदवारांना मुलाखती, पुढील मूल्यांकन, किंवा थेट भर्तीसाठी संपर्क साधतात. ही प्रक्रिया पूर्णपणे नियोक्त्याच्या गरजांवर आणि उमेदवाराच्या पात्रतेवर अवलंबून आहे. या मंचाद्वारे, यूपीएससीने 10,000 पेक्षा जास्त उमेदवारांचा डेटाबेस तयार केला आहे, जो सतत वाढत आहे.

प्रतिभा सेतू योजनेत यूपीएससीच्या खालील परीक्षांमधील गैर-शिफारस केलेल्या, परंतु इच्छुक उमेदवारांचा समावेश आहे:

सिव्हिल सेवा परीक्षा

भारतीय वन सेवा (IFS)

केंद्रीय सशस्त्र पोलीस दल (CAPF)

अभियांत्रिकी सेवा (ESE)

संयुक्त भू-वैज्ञानिक परीक्षा

संयुक्त संरक्षण सेवा (CDS)

भारतीय आर्थिक सेवा/भारतीय सांख्यिकी सेवा (IES/ISS)

संयुक्त वैद्यकीय सेवा (CMS)

मात्र, राष्ट्रीय संरक्षण अकादमी (NDA), नौदल अकादमी (NA), आणि काही विभागीय परीक्षा या योजनेत समाविष्ट नाहीत.

दरम्यान, प्रतिभा सेतू उपक्रम उमेदवारांसाठी एक नवीन आशेचा किरण आहे. अनेक उमेदवार, जे केवळ काही गुणांनी मागे राहतात, त्यांना आता केंद्र सरकार, सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रम, थिंक टँक्स, शैक्षणिक संस्था, आणि स्टार्टअप्स यासारख्या क्षेत्रांत संधी मिळू शकतात. या योजनेमुळे उमेदवारांचा आत्मविश्वास वाढतो आणि त्यांना त्यांच्या कौशल्यांचा उपयोग करून करिअर घडवण्याची संधी मिळते. यूपीएससीच्या एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने सांगितले, उमेदवार अंतिम यादीत नसला तरी, त्याची क्षमता निर्विवाद आहे. प्रतिभा सेतू हे सुनिश्चित करते की त्यांच्या प्रतिभेचा उपयोग राष्ट्रीय स्तरावर होईल..