Y Chromosomes Are Shrinking: वाय गुणसूत्र नाहीसे होईल? काय सांगतो संशोधकांचा अभ्यास? घ्या जाणून

ज्यामुळे संभाव्यतः आपल्या प्रजाती नष्ट होऊ शकतात. जोपर्यंत नवीन लिंग-निर्धारित जनुक विकसित होत नाही तोपर्यंत ही शक्यता कायम राहू शकते. 'प्रोसिडिंग्ज ऑफ द नॅशनल ॲकॅडमी ऑफ सायन्सेस' या जर्नलमध्ये 2022 मध्ये प्रकाशित झालेल्या एका अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की, काही उंदीर तत्सम प्रजातींनी त्यांचे Y गुणसूत्र आधीच गमावले (Y Chromosomes Are Shrinking) आहे. तरीही ते टिकून राहण्यात यशस्वी झाले आहेत. हा शोध Y गुणसूत्र नसलेल्या जगात मानवतेच्या भविष्यासाठी संभाव्य धोक्याची सूचना देतो.

Y गुणसूत्राची भूमिका

मानवी जीवशास्त्रात सांगितल्याप्रमाणे महिलांमध्ये दोन गुणसूत्र असतात. पण ती दोन्ही X असतात. पुरुषांमध्येही दोन असतात पण त्यापैकी, एक X आणि एक Y गुणसूत्र असते. X गुणसूत्रापेक्षा लक्षणीयरीत्या लहान असूनही- X क्रोमोसोमच्या 900 च्या तुलनेत केवळ 55 जीन्स राहतात. Y गुणसूत्र पुरुषांच्या विकासात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. Y गुणसूत्रावरील मुख्य जनुक, ज्याला SRY (लिंग-निर्धारित प्रदेश Y) म्हणून ओळखले जाते, गर्भधारणेच्या 12 आठवड्यांच्या आसपास भ्रूणांमध्ये वृषणाच्या निर्मितीस चालना देते, ज्यामुळे पुरुष पुनरुत्पादक अवयवांचा विकास होतो.

Y गुणसूत्राचा ऱ्हास

X आणि Y गुणसूत्रांची रचना बहुतेक सस्तन प्राण्यांद्वारे सामायिक केली जाते. परंतु नर आणि मादी यांच्यातील असमान जनुक डोसमुळे या प्रणालीमध्ये अंतर्निहित आव्हाने आहेत. उल्लेखनीय म्हणजे, ऑस्ट्रेलियन प्लॅटिपस पूर्णपणे भिन्न लैंगिक गुणसूत्रांचे प्रदर्शन करते, पक्ष्यांमध्ये आढळणाऱ्या गुणसूत्रांप्रमाणेच, हे सूचित करते की सस्तन प्राणी X आणि Y क्रोमोसोम एकेकाळी सामान्य गुणसूत्र होते.

सुमारे 166 दशलक्ष वर्षांपूर्वी मानव प्लॅटिपसपासून विचलित झाल्यापासून, Y क्रोमोसोममध्ये नाटकीय घट झाली आहे, सुमारे 900 जनुकांपासून ते फक्त 55 पर्यंत संकुचित झाले आहे. जर हिच चौकट कायम राहिली, तर Y गुणसूत्र पुढील 11 दशलक्ष वर्षांत पूर्णपणे नाहीसे होऊ शकते. Y क्रोमोसोमच्या टाइमलाइन आणि भविष्याबद्दल शास्त्रज्ञ साशंकता व्यक्त करतात.

Y गुणसूत्र नसलेले उंदीर

एका संशोधनानुसार पूर्व युरोपमधील मोल व्हॉल्स आणि जपानचे काटेरी उंदीर (Spiny Rats) Y गुणसूत्र आणि SRY जनुक पूर्णपणे नाहीसे झाले आहे.या प्रजातींनी आपले Y गुणसूत्र केव्हाच गमावले आहे. त्यांच्यातील Y गुणसूत्र आणि SRY जनुक पूर्णपणे नाहीसे झाले आहे. विशेष म्हणजे असे असले तरी, त्याचा उंदरांच्या वाढीवर विशेष परिणाम झाला नाही. त्यांची वाढ सुरुच आहे. होक्काइडो विद्यापीठातील असातो कुरोइवा यांच्या नेतृत्वाखालील एका संशोधन पथकाने शोधून काढले की, काटेरी उंदरांमध्ये, वाय गुणसूत्रातील बहुतेक जीन्स इतर गुणसूत्रांमध्ये स्थलांतरित केली गेली आहेत. SRY जनुक नष्ट होऊनही, संशोधकांना पुरुषांमधील क्रोमोसोम 3 वर SOX9 जनुकाच्या जवळ एक लहान डुप्लिकेशन आढळले. जे SRY चा पर्याय म्हणून काम करू शकते. जेव्हा हे डुप्लिकेशन उंदरांमध्ये सादर केले गेले तेव्हा ते SOX9 कृती वाढवते. जे सूचित करते की काटेरी उंदरांनी Y गुणसूत्राशिवाय पुरुष लिंग निर्धारणासाठी एक नवीन यंत्रणा विकसित केली आहे.

मानवतेच्या भविष्यासाठी परिणाम

मानवी Y क्रोमोसोमचे संभाव्य गायब होणे, आपल्या प्रजातींच्या भविष्याबद्दल प्रश्न निर्माण करते. अलैंगिकपणे पुनरुत्पादन करू शकणाऱ्या काही सरपटणाऱ्या प्राण्यांच्या विपरीत, सस्तन प्राण्यांना - मानवासह - पुनरुत्पादनासाठी शुक्राणूंची आवश्यकता असते. ज्यामुळे नरांना जगण्याची आवश्यक असते. तथापि, काटेरी उंदरांमध्ये दिसल्याप्रमाणे नवीन लिंग-निर्धारित जनुकाची उत्क्रांती संभाव्य उपाय प्रदान करते.