Air Pollution in India: वाढते वायू प्रदूषण भारतासाठी आव्हान; देशातील 10 शहरांमध्ये हवेची गुणवत्ता घसरल्याने दरवर्षी सुमारे 33,000 मृत्यू

भारतामध्ये वायू प्रदूषण (Air Pollution) हा सर्वात मोठा चिंतेचा विषय ठरु पाहात आहे. 'द लॅन्सेट प्लॅनेटरी हेल्थ' मध्ये प्रकाशित झालेल्या अलीकडील एका अभ्यासाने तर ही चिंता काहीशी अधिकच वाढवली आहे. या अभ्यासानुसार भारतातील प्रमुख 10 शहरांमध्ये दरवर्षी जवळपास 33,000 मृत्यू हे केवळ हवेची गुणवत्ता (Air Quality) घसरल्याने म्हणजेच वायू प्रदुषणामुळे होतात. येणाऱ्या काळात जर गांभीर्याने उपाययोजना झाल्या नाहीत तर परिस्थिती आणखीच गंभीर होऊ शकते, असा इशारा तज्ज्ञांकडून दिला जातो आहे. परिणामी भारताने जागतिक आरोग्य संघटनेच्या (WHO) मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार हवेच्या गुणवत्तेच्या मानकांचे संरेखन करण्याची तातडीची उपायोजना करण्याची आवश्यकता असल्याचे या अभ्यासात सूचवले आहे.

WHO च्या मार्गदर्श तत्वांचे पालन आवश्यक

अभ्यासात म्हटले आहे की, सध्या, भारतातील स्वच्छ हवेचे निकष 15 मायक्रोग्रॅम प्रति घनमीटर हवेच्या WHO मार्गदर्शक तत्त्वापेक्षा लक्षणीय आहेत. प्रदूषित हवेच्या हानिकारक प्रभावापासून आपल्या नागरिकांचे रक्षण करण्यासाठी WHO मार्गदर्शक तत्त्वांशी जुळण्यासाठी भारताने स्वच्छ हवेचे नियम मोठ्या प्रमाणात कमी केले पाहिजेत यावर या अहवालात भर देण्यात आला आहे. (हेही वाचा, National Pollution Control Day 2023: ‘राष्ट्रीय प्रदूषण नियंत्रण दिवस’ का साजरा केला जातो? महत्त्व आणि इतिहास जाणून घ्या)

हवेच्या गुणवत्तेची किमान मानांकनेही पूर्ण नाहीत

अहमदाबाद, बेंगळुरू, चेन्नई, दिल्ली, हैदराबाद, कोलकाता, मुंबई, पुणे, शिमला आणि वाराणसी या 10 शहरांमध्ये 2008 ते 2019 या कालावधीतील PM2.5 एक्सपोजर आणि दैनंदिन मृत्यूच्या संख्येवरील डेटाचा अभ्यासात वापर करण्यात आला. या निष्कर्षांवरून असे दिसून आले आहे की सध्याच्या भारतीय मानकांपेक्षा कमी असलेली हवेची गुणवत्ता आणि  वायू प्रदूषण पातळीमुळे दैनंदिन मृत्यूचे प्रमाण वाढते.

अहवालातील प्रमुख निष्कर्ष:

दिल्ली: वायू प्रदूषणाशी संबंधित मृत्यूंची संख्या सर्वाधिक आहे. वार्षिक मृत्यू संख्या-12,000. अभ्यास कालावधीतील सर्व मृत्यूंपैकी 11.5% मृत्यू प्रदूषणाशी संबंधीत .

वाराणसी: वायू प्रदूषणामुळे होणाऱ्या मृत्यूच्या विक्रमी संख्येतील दुसऱ्या क्रमांकाचे शहर. दर वर्षी 830 मृत्यू, किंवा एकूण मृत्यूंपैकी 10.2% प्रमाण, PM2.5 च्या एक्सपोजरमुळे WHO मार्गदर्शक तत्त्वांपेक्षा मृत्यूचे प्रमाण जास्त.

मुंबई, बेंगळुरू, चेन्नई आणि कोलकाता: कमी प्रदूषित शहरे म्हणून ओळखले जात असतानाही अनुक्रमे 5,100, 2,100, 2,900 आणि 4,700 च्या वार्षिक मृत्यूसह मृत्यू दर लक्षणीय.

शिमला: प्रदूषणाची सर्वात कमी पातळी नोंदवत असली तरी, सर्व मृत्यूंपैकी 3.7% मृत्यू (दरवर्षी 59) हे WHO मार्गदर्शक तत्त्वांवरील PM2.5 एक्सपोजरशी जोडलेले आहेत, जे हवेतील प्रदूषणाची कोणतीही पातळी सुरक्षित नाही हे अधोरेखित करते.

अभ्यासात असे दिसून आले आहे की अल्पकालीन PM2.5 एक्सपोजरमध्ये 10 मायक्रोग्रॅम प्रति घनमीटर वाढ दैनंदिन मृत्यूच्या 1.42% वाढीशी संबंधित आहे, स्थानिक प्रदूषण स्रोतांना वेगळे करणारे कारणात्मक मॉडेलिंग दृष्टिकोन वापरताना ते 3.57% पर्यंत दुप्पट होते.

अशोका युनिव्हर्सिटी, कॅरोलिंस्का इन्स्टिट्यूट आणि हार्वर्ड आणि बोस्टन युनिव्हर्सिटीज यांच्या संशोधकांनी आयोजित केलेला हा ऐतिहासिक अभ्यास, अनेक भारतीय शहरांमध्ये अल्प-मुदतीच्या वायूप्रदूषणाचा प्रादुर्भाव आणि मृत्युदराच्या संबंधाचे मूल्यांकन करणारा आहे. हे निष्कर्ष कमी PM2.5 एकाग्रतेवर मृत्यूच्या जोखमीमध्ये प्रचंड वाढ दर्शवतात.