Bagless Days and Vocational Courses: नवीन अभ्यासक्रम आराखडा, दप्तरांविना शाळा; शैक्षणिक सुधारणा करण्यास सरकारचे प्राधान्य
नवीन अभ्यासक्रम आराखड्यात सुतारकाम, बागकाम आणि इतर क्षेत्रांमध्ये व्यावहारिक शिक्षण आणि कौशल्य विकासावर लक्ष केंद्रित करून इयत्ता सहावी ते आठवीच्या विद्यार्थ्यांसाठी 'दप्तर नसलेले दिवस' (Bagless Days) आणि व्यावसायिक अभ्यासक्रम सुरू करण्यात आले आहेत.
राष्ट्रीय शैक्षणिक संशोधन आणि प्रशिक्षण परिषद (NCERT) ने राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 च्या शिफारशीनुसार मार्गदर्शक तत्त्वे विकसित केली आहेत. ज्यामध्ये व्यावहारिक शिक्षणाकडे (Vocational Education) लक्षणीय बदल घडवून, शालेय शिक्षणासाठीच्या (School Education) नवीन अभ्यासक्रम आराखड्यात (New Curriculum Framework) इयत्ता सहावी ते आठवीच्या (Class VI to VIII) विद्यार्थ्यांसाठी 'दप्तर नसलेले' (Bagless Days) 10 दिवस प्रस्तावित केले आहेत. व्यावसायिक शिक्षणाचा (Skill Development) प्रत्यक्ष अनुभव देणे, विद्यार्थ्यांना सुतारकाम, मातीची भांडी, विद्युत कामे आणि बागकाम यासारख्या कौशल्य-आधारित उपक्रमांमध्ये विद्यार्थ्यांना सहभागी करुन घेणे हे या दिवसांचे उद्दिष्ट आहे. स्थानिक कारागीर आणि कारागिरांकडून शिकत असताना विद्यार्थ्यांना व्यावहारिक कौशल्ये प्राप्त करण्यात मदत करण्यावर या उपक्रमाचा भर आहे, असे सांगतानाच एका परिपत्रकात, DoE ने सर्व शाळांच्या प्रमुखांना सहावी ते आठवीच्या विद्यार्थ्यांसाठी शाळांमध्ये 10 बॅगेलेस दिवस लागू करण्याचे निर्देश दिले आहेत.
एनसीईआरटीने (NCERT) आपल्या परिपत्रकात म्हटले आहे की, शालेय शिक्षण हा विद्यार्थ्यांसाठी अनुभवात्मक, आनंददायक आणि तणावमुक्त अनुभव बनवण्याचा उद्देश आहे. ज्यामुळे नवीन अभ्यासक्रम आराखड्यानुसार विद्यार्थी केवळ नवीन कौशल्ये शिकणार नाहीत तर पारंपारिक व्यवसाय आणि वारसा संरक्षणाची अंतर्दृष्टी देखील मिळवतील. तरुण विद्यार्थ्यांना स्थानिक हस्तकला आणि सांस्कृतिक परंपरांचे महत्त्व समजून घेण्यास मदत करण्यासाठी हा दृष्टीकोन तयार करण्यात आला आहे. (हेही वाचा, School Curriculum : अकबर-सिकंदरला बाजूला करत आता, शालेय अभ्यासक्रमात महाराणा प्रताप, चंद्रगुप्तच्या शौर्यगाथा दिसणार)
नियमित अभ्यासक्रमासह एकात्मिक व्यावसायिक अभ्यासक्रम
नियमित शैक्षणिक विषयांव्यतिरिक्त, इयत्ता 8 वी पर्यंतच्या विद्यार्थ्यांना व्यावसायिक अभ्यासक्रम करण्यासाठी प्रोत्साहित केले जाईल. सहाव्या इयत्तेपासून शाळा व्यावसायिक विषयांवर लक्ष केंद्रित करणारे चार साप्ताहिक वर्ग सुरू करतील. जे प्रत्येकी 35 ते 40 मिनिटे चालतील. हे अभ्यासक्रम विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक शिक्षणाला पूरक होण्यासाठी आणि त्यांना भविष्यात विविध व्यवसायांसाठी तयार होऊ शकतील अशी कौशल्ये प्रदान करण्यासाठी तयार केले गेले आहेत. (हेही वाचा, Primary School Admission: शालेय प्रवेश वयोमर्यादेत पुन्हा बदल, साडेपाच वर्षांच्या मुलांनाही मिळणार पहिल्या इयत्तेत प्रवेश)
ऑनलाईन व्यावसायिक अभ्यासक्रम आणि क्षेत्रीय भेटी
विद्यार्थ्यांना त्यांच्या स्वतःच्या गतीने शिकणे सुरू ठेवण्यासाठी सुट्टीच्या काळात ऑनलाइन व्यावसायिक अभ्यासक्रम देखील उपलब्ध असतील. याव्यतिरिक्त, 10 'बॅगलेस' दिवस ऐतिहासिक स्मारके, सांस्कृतिक स्थळे, हस्तकला केंद्रे आणि पर्यटकांच्या आवडीच्या ठिकाणांच्या मैदानी सहलींसाठी वापरले जातील, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांना वास्तविक जगाची ओळख मिळेल आणि त्यांना वर्गातील ज्ञान व्यावहारिक अनुप्रयोगांशी जोडण्यास मदत होईल.
कौशल्य शिक्षणाच्या दिशेने एक पाऊल
शाळेचे मुख्याध्यापक व्यावसायिक शिक्षण कार्यक्रमाबाबत आशावादी आहेत, ज्याचा उद्देश सर्व विद्यार्थ्यांना कौशल्य-आधारित शिक्षणाचा परिचय करून देणे हा आहे. त्यांचा असा विश्वास आहे की व्यावसायिक विषय लवकर सुरू केल्याने केवळ विद्यार्थ्यांची व्यावहारिक कौशल्ये वाढणार नाहीत तर त्यांना विशिष्ट व्यवसायात करिअर करण्यासाठी देखील प्रेरणा मिळेल. खरे तर, काही शाळांनी या शैक्षणिक वर्षापासून इयत्ता सहावीच्या विद्यार्थ्यांना व्यावसायिक विषय देण्यास सुरुवात केली आहे. याशिवाय राज्य सरकारने अकरावीच्या विद्यार्थ्यांसाठीही नवीन व्यावसायिक अभ्यासक्रम सुरू केले आहेत.
पूरक उपक्रमः 'हॅपी शनिवार'
बॅगलेस डेजची सुरुवात सध्याच्या 'हॅपी सॅटर्डे' कार्यक्रमाशी सुसंगत आहे, जिथे शाळा इयत्ता पहिली ते आठवीच्या विद्यार्थ्यांना अभ्यासातून विश्रांती घेण्यासाठी आणि खेळ आणि मजेदार उपक्रमांमध्ये सहभागी होण्यासाठी प्रोत्साहित करतात. हा उपक्रम शैक्षणिक शिक्षण आणि मनोरंजनात्मक उपक्रमांमध्ये समतोल साधून सर्वांगीण विकासाला चालना देतो आणि विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण कल्याणाला आणखी आधार देतो.